Editor
Dr. O. P. Singh
Director of Agriculture
(Drop Husbandry
& Minor Irrigation)
Joint Editors
H. Thankhuma
Dy. Director of Agriculture
(Extension)
R. Zoramthanga
AAIO
Directorate of Agriculture
Cir. Manager
Laldinpuii
S.D.A.O
Zoram Loneitu-a
thu chhuah duh nei
emaw, lehkha thawn
duh emaw chuan a
hnuaia Address-ah
thawn tur a ni.
Editor
ZORAM LONEITU
P.O. Box 098
Dte. of Agriculture,
Mizoram : Aizawl.
Pin - 796001
-1-
CONTENT
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN. MARCH 2003
2003
1. Editorial …………………………………………………………………….…….. 2
2. Agriculture Minister hnena lawmthu sawina lehkha……..…. 3
- N. Vanlaiphai Co-operative Society Ltd.
3. Lehkhathawn……………………………………………………………...…….. 4
- Lalchungnungi, Secy., YMA Library Sub-Comt., Bethlehem Vengthlang
4. Thlai leh Thei kan hmuhte hming kan vuah dan……………..… 5
- H. Joela, S. O-Cum-S. A
5. Hnim thahna hlo hman ]angkai dan………………………………….. 8
- Rebecca Lalmuanpuii, Facilitator.
6. Balanced Diet for Mizo People…………………….…………….…….... 10
- P. Lalhmangaihzuala, C.D.P.O. Hnahthial.
7. Sarva Shiksha Abhiyan………………………………………………….…….17
- Lalhmachhuana, Asst. Project Co-ordinator, Dte. of School Education.
8. Vaimim Chi]ha, Suraj/K-235/K-216 chin dan……….…..……..…21
- J. Rothanga, SMS(SC)
9. Mau tam hi eng vang nge ?................................................................23
- Changkima, Zawlpui.
10. Mizo leh zing len…………………………………………………………………25
- A. G. Sailo. P.S to Agri. Minister.
11. IWDP zin report………………………………………………………….………26
- Laibata, College Veng, Kolasib.
12. Hmarchate chanchin leh Sawisak hlut dan…………….…………...27
- S. Rokhuma, President, FARMFED
13. Effect of long term use of organic and inorganic manures on
sustainable corp production………………………………..….…….….. 30
- Dr. K. Laxminarayana, ICAR, Kolasib, Mizoram
14. KEIMAHNI…………………………………………………………….…………… 33
EDITORIAL _______________________________________________
ihring te hi khawvela kan lo pian chhuah hlawt a]ang hian mahni kum phu ang
tawk zela mawhphurhna nei a, hlen tura Pathian siam kan ni. Nausen, Naupang, Rawlthar,
Nula leh Tlangval, Nu leh Pa leh Pitar Putar te pawh mahni mawhphurhna hlen lo chu
mipangai hnuailam, piangsual te an ni ]hin a. Mipangai te erawh chuan an tih tur
mawhphurhna ]ha takin an tiin, an hlen ]hin a ni.
Mizoram hi India ram State pakhat zing ami, State upa tehchiam lo leh ]hanglai, ]hang
zel tur, ei leh bar zawnna kawngah te, khawsakna chi tin reng mai ah te hmasawn a,
mawhphurhna lian tak nei a, hlen tura kal mek a ni a. Mi thawhchhuah sa ringa, innghat mai
lova; kan ram hlu tak leh ]ha tak mai ah hian ei leh bara kan lo intodelhna tura taimak
chhuah uar zual sauh sauh a ]ul a. Intodelh tur kan ni tih hria a ]an la, loneitu (farmers) eng
emaw zat te chuan hlawhtlinna duhawm tak pawh an nei mek a. A khua (village) anga ]an la
a, a khua mite Buh leh Bala intodelh te pawh an awm mek zel bawk a, chung zingah chuan
S.Sabual leh Kepran khua te hi an entawn tlakin, ram leh hnam tana an mawhphurhna hlen
a, intodelh ]hin khua te an ni. Kan ram leilung hlu tak, eng thlai pawh ]hat theihna hmun hi
kan hman ]angkaia kan mawhphurhna hlen tura theihpatawp a ]an kan lak chhoh zel a
]ulin, a pawimawh tak tak a ni. Lo neih dan ]ha zir thiam tawh (Agriculture mithiam) te leh
loneitu (farmers) te inbe pawp reng a, kan kal chhoh zel pawh a pawimawh em em bawk.
Chutianga kan awm theihna turin M.I.P Scheme-ah pawh hian ruahmanna ]ha tak siam mek
a ni a. Kan hnathawh phu tawk ang zel a; Sawrkar ]anpuina lak tur a nih angin, Loneitu
(Farmers) keimahni lam kan dik lo anih chuan kan dik lohna te pawh pawm ngamin insiam
]hat tum ila. Sawrkar lam a thawktu - Agriculture mithiamte pawh hian kan thiamna hi ram
leh hnam tan, loneitute (farmers) tan hmang ]angkai zel ila. Pamham lo takin leh dik takin
hna thawh chhunzawm zel nise.
Sawrkar policy te hi a lo hlawhtlin ngei theihna turin i ]ang tlang thiam chho zel ang
u. Hnam zahawm, hnam ropui, state entawn tlak kan lo nih theihna turin, Nausen, Naupang,
Tleirawl, Nula leh Tlangval, Nu leh Pa leh Pitar Putarte hian ei leh bara kan lo intodelh thuai
theihna turin kan mawhphurhna ]heuhte i hlen ang u.
- 2 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN. MARCH 2003
To,
The Hon’ble Minister,
Agriculture & Minor Irrigation, etc.
Govt of Mizoram, Aizawl.
Subject : LAWMTHU SAWINA.
Ka pu,
}hangkhat lian zet a]anga nghakhlel taka kan lo thlir ]hin leh Sawrkar-ah pawh vawi
duailo kan lo thlen tawh, mahse, beidawnna chauh lo chu hmuh leh hriat tur awm si lo, kan
WRC chei ]hat (Land Improvement) kan mamawhzia i hnena vawi khat chiah kan rawn
thlen chu May 2002 thla khan Agriculture Department chuan khawl chakna hmangin
chhungkua 11 (eleven) WRC-te chu min cheisak ta a.
He min duhsakna a]ang hian kumin 2002-ah Buh ]in 240(tin zahnih sawmli) ]in thum
dawnga tehin, phur 80 (phur sawmriat) the meuh chu kan thar belh nghal a . Hei aia tam
buh thar belh tur kan nih laiin, khawl hmanga min thawhsakte hi duhthusamin kan tirual
thei rih lova; Tin, a ]hen laiah, lei chhia a tam rih avang te, a ]hen laiah lei]ha a tam lutuk
avang tein huh hmin a ]ha lova, fertilizers kan neih loh avang te a ni bawk a. Kum dangah
chuan hlawk zawka buh kan thar belh zel kan beisei.
I hnena kan rawn thlen tawh angin kan WRC-te hi kan Pi leh Pu, Nu leh pate'n,
anmahni chherchawp (local made) Tuthlawh-lian, Hreipui leh Chempui te chauh, hmanrua
neih lai leh Sawrkar ]anpuina chengkhat pawh dawng lova, Kum 1900 a]anga ]anin 341 Ha.
a zau an lo siam puitling a ni a. Hun lo kal zelah keimahni practical work experienced a]anga
kan hmuh chhuah kan WRC bial finkhawm leh chei ]hat a]anga buh hlawk zawka thar theih
anih dan te kan hmuchhuak zel a, amaherawhchu, keimahni tha chakna (man power)
ringawt chuan kan duhthusamin kan chei thei lova, beidawng mai lova thawk zelin dam rei
loh phah nan te pawh kan hmang bawk. Tin, kan WRC-te hi kum 1900 a]anga vawiin ni
thleng hian, hnam dang kuta dah ve lovin keimahni ngaiin kan la thawk zel a, a hlawkna
pawh kan tel zel bawk a ni.
I hnena kan rawn thlen tawh ang bawkin, N. Vanlaiphai WRC (zau dang tiam lovin)
341 Ha. Zet chu khawl hmanga siam ]hat ngai kan nei a. Tichuan, 11 Ha. Min chei sak tawh
a]ang hian 229 Ha.chu chei ]hat ngai kan la nei ta a ni. Tuna Buh kum tin kan thar dan
tlangpui (4600 Qtls.) anih mek laiin, kan WRC chei ]hat ngai te hi duhthusama chei ]hat anih
chuan leh Bial finkhawm/chei ]hat a]anga buh thar hlawk dan kan lo hriat tawh a]anga
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN. MARCH 2003
- 3 -
-
chhutin kan WRC ]hei that ngai te hi thawh zawh anih hunah chuan, a tlem berah kum tin
buh 3500 qtls. kan thar belh thei ngei dawn a, tin, kum tin 2000 qtls. vel zet chu hralh
chhuah tur kan nei thei dawn a ni. Hei mai hi a ni lova, Zoram chhungah tlangsang lai neitu
dangte aia, N. Vanlaiphai WRC-ah hian tui a tam avangin Thlasik leh }hal Thlai tam tham tak
kan thar chhuak thei dawn bawk a ni.
Keini, kut hnathawka eizawngtu, mi hnuaihnung zawkte, ]awngka leh hmui chauhva
min lainattu ni lova, thinlung taka min veitu zarah, buh hei zozai mai kan thar belh ta hi
(Thingtlangpa tan chuan, buh phur sawm chauh pawh hlu tak anih mek laiin) Nang leh i
thawhpui, Director Agriculture & Minor Irrigation Deptt. leh a thawhpui fak thlak tak takte
chungah LAWMTHU kan han sawi leh a. He kan LAWMTHU tlawm tak hi, Zoram hmun
hrang hranga kan kut hna thawh puite'n, zau zawka min lo hriatsakna turin tlangzarh ni thei
se kan duh em em a ni.
Pathianin Awmpuiin Malsawm zel che rawh se.
I rintlak
Sd/- F. LIANTLUANGA Sd/- LALTHANMAWIA SAILO
Secretary Chairman
N. Vanlaiphai Farming Cooperative Society Limited : N. Vanlaiphai
To,
The Editor
Zoram Loneitu
Mizoram, Aizawl.
Subj. : Lawmthu sawina leh ngenna
Ka pu,
In chanchinbu ngaihnawm tak Zoram Loneitu hi kan lo hmuin kan lo chhiar ve ]hin a,
Library enkawltute leh vengchhung mipui ten bengvarthlak kan tiin kan ]angkaipui tak
meuh a ni. Editorial Board leh Deptt. Chungah Bethlehem Vengthlang YMA Library hmingin
lawmthu ka han sawi e. Copy min rawn thawn chhunzawm zel thei ula kan va ti em!
Ka lawm e.
I rintlak,
Sd/- LALCHUNGNUNGI
Secretary
YMA Library Sub-Committee
Bethlehem Vengthlang Branch, Aizawl.
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN. MARCH 2003
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN. MARCH 2003
- 4 -
-
THLAI LEH THEI KAN HMUHTE HMING KAN VUAH DAN
By: H. Joela
S.O-Cum-S.A
an chenna khawvel hi mithiam
leh taima te zarah awlsam
takin kan intlawhpawh thei ta a. Mihringte
finna a lo pung chho zel a, chu chuan thil
pakhat kalpui a nei zel a. Chu thil chu, kan
ngaihven ngai loh tak mai, “Ei tur chi thar
hriat belh” hi a ni. Hnam fing apiangin eitur
an hre hnem a, an hmuh chhuah belh zel
bawk a. Keini Zofate pawh hian kum za
hmalamah kha chuan tuna thlai kan
hmelhriat ho chanve pawh hi kan pi leh
pute khan an hmelhriat ka ring lo. Hei hi a
dik ngei a ni tih lantirtu chu hming a]ang
hian a ni. Hmakhawsang a]anga kan lo
enkawl hote hi chu an hming phuah dan
kan sawi thei hauh lo ang. Amaherawhchu,
tuna kan thlai chinte hi an hming i han bih
chiang dawn ang u hmiang. An hming
a]anga hian kan lo chin ve reng a ni lo tih a
hriat theih mai awm e. Kan thupuia kan luh
hma lawkin thawnthu pakhat kan sawi leh
lawk teh ang. Hmakhawsanga kan rama
hun danglam tak mai rawn inher chhuah,
“Thlanrawkpa khuangchawi” chanchin hi
kan hre ]heuh hlawmin ka ring. A
thawnthu kalhmang han en hian hetih
hunlai hian hnam leh khawtlang nun a
chhiain kil tin a]angin mi ]hahnemngai ten
mipui nun dan dik lo her rem tumin
engemaw hun thar, Sap-in Revolution an
tih mai awm tir tumin hma an rawn la ni
ngaiin a lang. Chu chuan thlanrawkpa
khuangchawi tih thawnthu hi a rawn hring
chhuak a nih ka ring tlat pek a nih chu. A
duh duhin min lo nuihzat mai ula, ka hawlo
tawp ania. Ka rin dan a ni ve miau mai a. He
thlanrawkpa khuangchawi lai hian nikhat
chu Laikingin Chairman nihna a chan ni tak
mai chuan, U]awk (Toad) hian a agenda
(thu ngaihtuah tur) a put luh chu an sawiho
ni tur a ni a. U]awk chu a rawn dingchhuak
a, a agenda chu a han chhiarchhuak ta a.
U]awk chuan, “Mizote hi an felin mi an duat
a, min tina duh bawk silo. Chuvangin ka
han sawt kual thauh thauh anga. Vawithum
ka sawh kualna huam chhungah chuan an
khamkhawp buh thlo chhuak rawh se” a ti
a. Midang hote pawh chuan Mizote chu
Chutiang takin U]awk chungah an lo fel a ni
tih an lo hre mang hlek lo mai a. U]awk Bill
put luh chu pass pui an remti vek a. Mahse,
House Leader leh Chairman ni bawk,
Laiking ngaihdan a ni bau lo mai a. Ring
taka dawhkan chumri chungin a rawn
dingchhuak a. A ]hut hmunah pawh ]hu
thei lova vei vei pah chuan, “Kei chuan in
thu hi ka pawm ve thei lo. Mizote hi U]awk
sawi ang kha an ni lo. An pawi ka sawi
K
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN. MARCH 2003
- 5 -
-
miah lo pawhin min hua a, min vawm an
tum vek ringawt mai. Kan nihphung tura
vanhrikah min siam sakte lah chu, mi
rinawmlote sawi nan, 'Lehlam awrdum a
lehlama awrsen' tiin an chil min
chhakkhum zui a. Vawiin a kan rorel tur
pawh ka lo kal thei lo ]ep a ni. Chuvangin
U]awk Bill (Agenda) rawn put luh hi ka
sawifel dawn chuan hetiang hi ni zawk
rawh se. Ka awm mai mai pawh dawta min
puh a, min vawm ]hintu Mizote hian, helai
thinglerah hian ka han bawk anga, ka mitin
a hmuh theih tawk huam chhungah an
khamkhawp buh thlo chhuak zawk rawh
se" a ti ta a. He thlanrawkpa
khuangchawiah hian a chairman apiang hi
a lalber an ni si a. Hei vang hian kan pi pu
a]ang tawh khan Buh khamkhawp thlo
chhuak tur chuan thlawhhma lak zauh
angai a ni an tih chu. U]awk duh dan hi
tlang se chuan a ]hat hmel viau a, mahse,
chhiatna a thlen hnem zawk ang. Laiking
chairman ni leh an thu ngaihtuah hi chu
keini Mizote hian kan hlawkpui zia kan la
hre phalo zawk niin ka hre ]hin. Hnam
finghote chuan, "Agriculture tello chuan
culture (hnam nunphung) a awm thei lo"
an tih chu. Vawiin ni thlenga hnamdang
hriata kan awmna chhan pawh hi kan
thlawhhma lak hi a bul tumtu lian ber a ni.
Awle, kan thupuiah khan lo lut ]an tawh ila.
Tunlai kan thlai ei hnem ber pawl sawi ngai
lovin kan hriat mai a]ang hian i lo ]an dawn
teh ang.
Alu : Hei hi vaiho hmingphuah kan
]awmpui ve ta mai a ni. A chin pun thuah
chuan 1947 hmalamah khan uar takin
Sapho khan min chin tir a, a sul sutu chu an
ni chiang khawp mai.
Anthur (Lakher Anthur) : Anthur sen chi
hi Lakher rama an uar em avangin Lakher
Anthur kan ti a. Anni erawh chuan ‘Kawl
Anthur' an ti thung.
Ankasa : Kan ei hian a hiar deuh a, hei
vang hian Ankasa tih hi kan put tir ta a ni.
Ba saike : Saike a an em avangin Basaike
kan ti mai a ni.
Vaimim : Hei hi Vaiho a]anga nei kan nih
avangin Vaimim kan ti ta mai a ni ang. Mim
pangai chu kan neih ve hi.
Kawlbahra: Burma (Kawl) ram a]anga kan
châwk luh anih avangin Kawlbahra kan ti a
ni. Bahra pangai chu kan neih hi.
Kawlthei : Hei pawh hi Burma lam a]anga
kan neih anih avangin Kawlthei kan ti a ni.
Theihai: Tunlaia Theihai rah lian chi leh
thar hma chi sawi nan "Kum thum hai" tihte
hi kan hmang ]hin a. Ka hriat tirh chuan
kumthum a hai ]hin (rah lovin a awm ]hin)
emaw ka ti a. Theihai hi kan hriat angin rah
kum leh rah loh kum a nei a. Chuvangin,
Theihai (rah loh kum nei ]hin thei) ti a
vuah kan ni. Kumtinin a zar chikim hian a
- 6 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN. MARCH 2003
rah thei lova. A chhan chu, kumtina rah tur
hian a kung hi a inseam puitling hman ]hin
loh vang a ni. Kan hriat ]heuh angin
Theihai hi National Fruit of India (India
ramin "Ram Thei " tia a vuah) anih avangin
a chanchin hi ka zir hle mai a. Zoram
Loneitu chhuak leh ah kimchang deuh takin
a chanchin rawn tarlan kan tum ang a.
Ngaihthlak tham a awmin, Mizoram hi a
neitu tur niawm tak kan nih laiin,
Lalruanga leh Zangkaki inhmuh thiam loh
avanga Lalruanga dawibur tuiin a len thlak,
vai hovin an chhar avanga dawi min thiam
khalh ta ang deuh khan, kan at a leiah
Vairam a]angin kan la lut leh ta chauh a nih
hmel khawp mai.
Sap Bawkbawn : Kan Zosap hote khan
Tomato hi an rawn keng lut a. Bawkbawn a
an em avangin Sap Bawkbawn kan ti mai
]hin a. Tun hnu hian Tomato hi chu kan
hmang ve chauh zawk a ni.
Zawng]ah : Hei hi Manipur a]anga kan
lakluha ni ang. Manipur ho khian an
ngaisangin an roh em em a. Zawng]ah tiin
an lam ]hin. Hemi zulzui hian Zawng]ah
kan ti ve ta mai a ni. Anni erawh chuan
chhum thih emaw sahriaka kan emaw lo
chuan an ei meuh lo niin ka hria.
Iskut : Kan pu Chhurbura kha pa kawm
kan tih loh vek pawhin ram leh hnam
hmangaihtu ropui tak a niin a lang. Kan
]awng upa pakhatah chuan "Chhura umpui
mu hriat" tih a awm a. Kan pu Chhura khan
"Ka umpui chuan mu pakhat chauh a nei" a
ti ]hin a. Han ngaihtuah vang vangin Iskut
lo hi chu han puhthluk tur a awm lo.
Nimahsela, Pu Chhura khan tumah a hrilh
duh lova. A ro phumruk chu tumah hrilh
lovin thlanah a liampui ta mai si a. Lo
]awngtam deuh sela chuan Iskut hi kan
ram chhuak a ni ngei ang. Mahse,
vanneihthlak takin Kum 1950 bawr velah
Mizoramah rawn lut lehin Sapho-in Squash
an tih, Vaihovin Iskuash an tih zulzuiin
Iskut kan lo ti ve ta mai a ni. Kan ram
chhuak anih zia lantir nan, ram zawla ]ha
ve thei miah lo, kan ramah erawh ]ha duh
em em a nihna hi a finfiahna pawm tlak a ni
chiang bal e.
Zikhlum : A pian hmang a]anga Zikhlum ti
kan ni.
Parbawr : Hengte pawh hi a kung pian
hmang a]anga an hming hi pek an ni.
Bulbawk : Hengte pawh hi a kung pian
hmang a]anga an hming hi pek an ni.
Bulbial (Turnip) : Hengte pawh hi a kung
pian hmang a]anga an hming hi pek an ni.
Khanghu : A kung pian hmang hrui leh
thing inkar a mi ho hi "Khang" kan ti a, A
rim a nat deuh avang hian, "Khanghu" kan
ti ta mai a ni. Khangpawl te nen hian family
khat nimahse Khanghu suak ti pawhin kan
lam ngai loh hi.
- 7 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN. MARCH 2003
HNIM THAHNA HLO HMAN }ANGKAI DAN
Rebecca Lalmuanpuii
Facilitator, Directorate of Agriculture
Hnim kan han tih hian kan buhbal leh thlai te dipdaltu hnawk sak leh ngaihmawhawm a
ni tih kan hre tlang awm e. Mizoram hi tlangram anih angin kan thlawhma lakna a kan harsatna
ber chu hlo thlawh hi a ni. Thawk thei deuh chhungkua chuan Thlawhma pawh an nei zau nge
nge ]hin. Buhbal thar hlawk tur chuan a dipdaltu Hlo leh Hnim te ngun taka thlawhfai a ngai
]hin a ni. Thlawhma lakna kawngah hian kan tha leh zung tam ber te hi Hlo thlawh nan kan
hmang deuh ber a ni.
Thlawhma thlawh hneh leh hneh loh a
zirin Buhbal thar pawh a hlawkin a hlawk lo
]hin tih hai rual a ni lo. India hmarchhak
State te hi a tam zawk chu Tlangram a ni a,
kan thlawhma lakna pawh Fur tui (South
West Monsoon) a innghat kan ni a. Kan Buh
leh Thlai te an lo ]hangduang a, chutih rualin
a dipdaltu hnim te pawh an lo ]hangduang ve
bawk a, kan buaina ber ni a lang ta chu, hlo
thawh hi a ni ta a ni.
Agiculture Science lama hmasawnnain
a kentel te zingah Mihring tha ngawt kan
hmang lova, Damdawi(Chemical) hmanga hlo
thawh uar a lo ni chho ta zel a, hlo emaw
hnim emaw nungchang leh ziarang a zirin
chutiang hlo thahna (Herbicide) emaw
(Weedicide) chi hrang hrang siamchhuah an
lo ni ta a ni. Mahse, heng hi a vai chuan kan
sawi seng rihlo ang a, hman lar zual deuh
deuh te a tlangpui lo sawi ila:
1. Phenoxy acids: He mi hnuaiah hian 2,4-D,
2, 4-DES, 2,4,5-T, 2,4,5-TP, MCPD, MCPP te an
ni a, heng ho hi Wheat, Vaimim, Jowar, Bajra,
Fu, Be lam thlai chi hrang hrang chinna
hmunah hnim tih ral nan hman a ni. He
damdawi hi hnim ]o tir te te ah dahin a hnim
]hanglai tidanglamin sin te te in a ]hang a, a
zung leh a kung ]hang tur dangin a hnah
]hang tur te titawpin a tawpah chuan a thi
]hin.
2. Aliphatic acid: Hemi hnuaia TCA
(Trichloroacetic acid) hi hnah nei hlai lo leh
hlobet hnim Fu, Tomato, Zikhlum, Parbawr
chinna hmun hnim tih rem nana hman a ni.
Dolopan - Bed weed, Radopan, Unipon,
Dowpon, emaw ti a hriat lar hi be lam leh alu
te chinna hmuna hlobet tih rem nana hman a
ni. Heng damdawi te hi hlobet(grass) kan tih
ang chi te tan a ]ha a ni.
3. Carbamate compounds : Hemi hnuaiah
hian Propham IPC, Chloropham, Epetam,
Barban, Terbutal te an ni a, heng hlo hi thlai
engpawh chinna hmunah hnim tih rem nan
hman a ni.
4. Atrazine compounds : Hemi hnuaiah hian
Simazine, Atrazine, Propazine, Atatone,
Gramatone leh Promatryne te hi a lar zual an
ni a, heng hi Vaimim, Fu leh Lakhuihthei
- 8 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN. MARCH 2003
chinna hmunah te a hman theih a ni. He hlo
hian hnim emaw thlai kunga starch leh
sucrose a hnah a insiam tur a dan bakah,
boruak chhuak tur leh
C
o
2
kal vel a dang a, he
hlo a hnim kah hian a thi vat ]hin.
5. Substituted Urea: Hemi hnuaiah hian
Monouron, Diuron, Butaron leh chleroxuron
hi a langsar zual a ni a, he hlo hian êngzung
a]anga chaw insiam tur a dang a, hlobet a thi
vat ]hin. He hlo hi, Bekang, Alu, La,
Lakhuihthei, Grape leh Fu te chinna hmunah
hman a ni.
Heng kan tarlan te hi Mizoramah kan
hre lar tehchiam lo mai thei a, Mizorama hlo
thahna kan hman lar zual deuh i lo thlur bing
leh ila:
1. Glycel 41% : Glyphosate ti a hriat lar.
Mizoten kan hriat lar dan chuan Di hlo kan ti
a, a nihna takah chuan hnah nei chi leia ]o
zawng thahna a ni ber zawk a ni. Di hlo ti a
kan hriat lar angin Di kan kah dawn chuan
heng point 3 lek te hi hre hmasa ila a ]ha
awm e.
1. Mithiamten a pawlh dan tawk min
hrilh anga tui nena pawlh.
2. Kan kah tur hlo a bik tak Di kung
chu a ]handuan lai bera kah a ]ha
ber.
3. Kah a]anga a tlem berah darkar 5 tal
khua a ]ha tur a ni.
He Di hlo Glyphosate hmanna hmunah
chuan a kah fuh apiang kha zawi te te a
]awihhral tur a ni a, chuvangin thei leh
thlaite kah tel loh a ]ha. He hlo thahna hi hlo
chak tak thawk muang tak a kah fuh tawh a
hnah hmawr a]anga a zung te ber thlenga
suasam chi a ni a, chuvangin, systemic
weedicide ti a hriat hlawh a ni. A thawh
chhung a muan avangin hmang ve ngailote
chuan thawk chaklo an ti mai ]hin a.
Amaherawh, chu ni 20 a ral meuh chuan a
chak zia a lang chiang ]hin
2.
2. 2,4-D(Sodium salt): Hei hi mimir in a kan
hriat lar dan chuan Hnahbial Hlo tih a ni a,
]henkhat ve thung chuan Changel hlo an ti
bawk. He hlo hi Bazar ah Taficide emaw
Feboxone emaw Weedol tiin emaw an zuar.
He hlo hian hruizam heng Japan Hlo, Sazuk
nghawng hlap leh hling nei chi ho kah nan a
]angkai hle.
Hlo thahna chi hrang hrang kan
tarlang ta a, hman hun leh hmanna hmun nei
riau an ni vek a ni. }henkhat chuan an
vaihma laiin a ]henin hlo chi bing deuh bik an
ti thi thei a ni. Hun chep tak karah chuan
chipchiar taka sawi zawh sen chi a ni lova, a
hmaa tarlan tak Glyphosate leh 2,4,-D-te hi
kan han sawi tak pahnih te kha kan lo
chulnelin kan hmang thiam tawh viau niin a
lang a, amaherawhchu, thil man to an ni tih
hre rengin a pawlh dan turte a hmandante
leh thil pawimawh dangte hetiang lama
mithiamte rawn taima turin chhiartute ka
chah duh in ka ngen e.
- 9 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN. MARCH 2003
BALANCE DIET FOR MIZO PEOPLE
By P. Lalhmangaihzuala
C.D.P.O. Hnahthial
Kan taksa mamawh tawk chaw]ha ei leh in hi kan hriselna atan thil pawimawh hmasa ber
leh hriselna lungphum pawimawh ber a ni. Taksa mamawh phuhruk tawk tur chaw]ha kan ei
chuan taksa a lo ]hain a lo chak a, natna a do let chak a, kan lo hrisel ]hin a ni. Taksa mamawh
tawk kan ei loh erawh chuan tlakchham natna chi hrang hrang kan nei ]hinin kan taksa a lo
chak tawk lova, hrileng a do chak lova, kan hrisel ]ha thei lo ]hin a ni. Chuvang chuan
Mizo zingah hian a tam zawk chuan
kan taksa mamawh tawk chaw]ha kan ei
phak loh avang leh ei nachang kan hriat loh
avangin engemaw tlakchham natna chi
hrang hrangte kan neiin kan taksa a chak
tawk lovin kan hrisel lova, chutih laiin tam
tak erawh chuan kan taksa mamawh tawk
tur aia tam kan ei avanga natna chi hrang
hrang a hrinchhuah-Zunthlum, Thisen sang,
Lungna etc. te avangin kan lo bawrhsawm
phah ve thungin kan lo boralpui ve mek
bawk a. Hetiang hi a nih avangin mitin ten
kan chhungkaw phak tawk ]heuhvah kan
taksa in a mamawh tawk chi hrang hrangte
ei kan zir thiam a pawimawh hle a, chutiang
taksa mamawh tawk chi hrang hrang
chaw]ha inbuk tawk chu tuna kan thupui
sawi tum ber “Balanced Diet” kan tih chu a
ni.
Tunlai khawvel hmasawnna ]hang
chho zelah sum leh pai lakluh tam leh ngah
ringawt hi hmasawnna tluantling a ni ta
lova, kan khawsakna tih changkanna, kan
taksa mamawh leh ]hatpui tur chi leh bar
ngaihtuah thiamte hi hmasawnna
pawimawh tak a ni ta. Chutiang ang taksa
tana ]ha leh hrisel chaw]ha inbuk tawk
chuan mihring a lo tihriselin vun a lo mam
mawiin hmel a lo ti]ha ]hin a. Hmel]hat hi
mi zawng zawngin kan duh vekin mahni
tawk ]heuhvah hmel]hat dan kawng
engemaw tal chuan kan ngaihtuah ru ]heuh
awm e. Hmeichhiate phei chuan hmel]hat hi
an tum nasa lehzualin an hmel lan ]hat
lehzual nan hmaihnawih chi hrang hrang
man to tak takin an lei ]hin a, sum tam tak
an khawhral phah ]hin. }henkhat chu taksa
leh vun mamawh tawk tur chaw]ha inbuk
tawk tawn kan tih ang chi kha an ngaihtuah
chuan loh avangin an hmel, vun leh ti tituai a
]hain a nalh thei chuang si lova, a
chunglamah hmaihnawih chi hrang hrang an
bel tam poh leh an hnawih hil nasa zualin an
beh tlûk mai a, hmai a tizûr/tichuar nasa
zualin a titar hma ting mai ni te pawhin a
lang.
Hnam changkang zawkte chuan an
taksa hrisel nan leh an hmel, tituai ]hat zawk
nan hian ei leh in hi an ulukin an ngai
pawimawh em em a, keini Mizote zingah
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN. MARCH 2003
- 10 - -
chuan a tam zawkte hi chuan kan hmuh
theih ang ang leh kan hmaa lo chhuak ang
chi chi kan ei bawrh bawrh zel mai a,
engemaw chenah chuan hei hi a awlsam a, a
]hat ve viau laiin tunlai khawvel ]hangchho
zelah chuan kan ei leh in turte hi kan taksa
hrisel zawkna tur leh kan hmelte pawh a lo
]hat lehzual zawk theihna tur ang chi tur
atan kan buatsaih thiam a ngai ve ta hlein
kan ngaihtuahnate pawh kan sen a ]ul ta hle
mai. Chaw]ha kan han tih hian tam tak
chuan kan lo huphurh sa mai ang e. Chaw]ha
han tih hian mi tam tak rilruah chuan sa leh
eitur man to tak tak chi hi a lo lang nghal
ang tih ka hlau deuhva, sa man to tak tak ai
maha tlawm zawk leh hrisel ]ha zawk bawk,
awlsam te a kan hmuh theih si ]henkhat a
]hat dan kan hriatchian tawk loh avang leh a
nachang kan hriat loh vanga kan ei mumal
mang loh te pawh a awm nual awm e. Chung
ang chite chu a tlangpuiin lo sawi dawn ila-
Bekang (Soya Bean) hi mithiamten an
sawi dan chuan thil chikhat kan eiah chuan
taksa tana ]hatna ngah ber a nih bakah
thisen thau siamtu (Cholesterol) pai ve lo a
ni. Chinese, Japanese leh Korean hote khi
chuan a ]hatna an hriatchian em avangin an
uar hle a, siam tui dan chi hrang hrang an
dap a, chhang, hnute (milk), Dawi (curd) leh
thil dang dangah an siamin an chaw ei
apiangin siam dan chikhat tal chuan an ei tel
deuh ziah ]hin an ti. Hmanlai kan pi/pu te
pawh khan Bekang ]hatna kha an lo hre
tawh ]hin "Bekang chhang ei chuan Sai bung
an pu zo" an lo ti hial ]hin a, tunah erawh
chuan bekang chhang hi kan siam ta ngai
lovin a hrisel nep ber zawngin kan um ta
deuh ringawt mai a, bekang hi uar lehzuala
china siam dan kawng dap chhuah leh a ]ha
hle mai.
Tin, kan thlai hnah hring thar chhuah
An]am, Behlawi, Maian, Zikhlum etc. te hi
harsa vak lova kan hmuh theih leh Vitamin
leh Mineral kan taksa tana pawimawh tak
tak hmuh theihna ni si te an ni a, nitin
thlaihnah hring engemaw ber tal ei tum
hram tur a ni. Thlairah lam Bean, Behlawi,
Mai, Sam]awk, Changkha te pawh hi harsa
lutuk lem lova kan hmuh theih leh kan
tharchhuah theih Vitamin leh Mineral pai
tam ve bawk si te pawh hi nitina a engemaw
ber tal chu ei tel ]hin a pawimawh hle bawk.
Heng thlaihnah hring leh thlairah lam hian
Carbohydrate, fat leh Protein an pai tlem
avangin thau lutuk te, thisen sang leh
zunthlum neite tan ei tam a ]ha hle bawk a
ni. Mai hian Carotene (taksaa vitamin A a
chang thei) a pai tam hle in kan lovah leh In
bul huanah te pawh harsa vak lova kan neih
theih chi anih avangin uar lehzuala chin a ei
a ]ha hle. Mahse, Thingtlang lamah hian kan
tharchhuah tam deuh vang nge kan hlut lo
deuh ringawtin a lang a, India ram khawpui
lianah te phei chuan a ]hatna an hriatchian
avangin an hlutin a man pawh a to ang reng
hle a, bazarah te pawh a pum chuan lei mai
ngam a nih meuh loh avangin a phelin 1 kg.
ang te tea siama zawrh a ni tlangpui ]hin.
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN. MARCH 2003
- 11 -
-
Mizorama harsa vak lova kan thar leh
hmuh mai theih Bal, Pangbal, Kawlbahra,
Alu te hian Carbohydrate an pai hnem
avangin chakna thahrui min petu atan an
]angkai hle a, Kuthnathawktu tan phei chuan
an pawimawhin uar lehzuala china ei atan a
]ha hle bawk. Mizote hian thei ]hatna hi kan
la hre tawk lo deuh fo in a lang a, kan ei k
pawhin hriselna atan ai mahin kamramah
kan ei deuh ber niin a lang. Thei chi hrang
hrang kan hmuh Serthlum, ser chi hrang
hrang, Sunhlu, Kawlthei, Apple leh Grape-te
hian Vitamin C an pai tam tlangpui hle a,
mahse, thei tui ]ha leh manto Apple leh
Grape-te hian helaia awlsam taka kan hmuh
Sunhlu, Kawlthei te ai hian chakna an pai
tam chuang lo hle a, entirnan, Apple leh
Grape-te chuan Gram za zelah Vitamin C
1mg. ve ve chauh an pai laiin Sunhlu chuan
Vitamin C 600 mg. Kawltheiin 212 mg. lai an
pai thung a. Chuvang chuan helaia awlsam
taka kan hmuh theih Sunhlu te hi a hlut zia
hriain a vawn]hat dan te pawh hi ngaihtuah
a ]ha hle mai. Thingfanghma leh theihai
hmin hian Carotene an ngah hle bawk a,
Balhla hi kan ramah kan uarin a ]ha duh
bawk si a, chakna thahrui min pe tam a,
naupang chaw atan te pawh a ]ha hle. Nitin
thei chikhat tal hi ei theih a ]ha hle a,
naupang hmawmsawm kan lei sak te hian
Sweet, Chocolate aia heng thei chi engemaw
tal hi lei sak ching zawk ila an ]hatpui zawk
hle tih nu leh pa ten i hre thar leh ang u.
Be lam chi-Dailuah, Chana, Bekang,
Bepui, Bete te hian Protein an pai tam hle a,
a tlangpuiin gram za zelah 20-25 an pai
deuh ber a, Mizovin kan tharchhuah be chi
hrang hrangte bakah hian Dailuah te hi a
]hain mitin ten harsa lutuk vak lova hmuh
theih anih avangin "Mirethei te sa"
(Poorman's Meat) an lo tih mai ]hin ve a ni a,
kumtluanin hmuh theih anih bawk avangin a
]ha hle a ni.
Kan taksain a mamawh chaw]ha chi
hrang hrang kan sawi te bakah tui hi kan
taksain a mamawh pawimawh ber a ni. Kan
taksa rih zawng za zela 60-70 vel hi tui hlir a
ni. Kan taksa bung hrang hrang hnathawh
tinreng atan hian tui hi a pawimawh em em
vek a, nitina kan hnathawh tinreng atan hian
tui hi a pawimawh em em vek a, nitina kan
zun leh ek, thlan leh thâwk chhuah ah hian
kan taksa a]angin tui a chhuak reng a, chumi
phuhruk leh zel tur chuan tui tam tawk kan
in a pawimawh hle a, nitin tui thianghlim no
6-8 (1
𝟏
𝟐
-2 litres) vel in ngei tum tur a ni.
Tlangram chhehvel-ah phairam
leilung ang lovin kan taksaa tuihnang
(hormone) pawimawh tak siamtu Iodine a
tlem ]hin avangin Mizoram leilung, tui leh
thlaiah pawh Iodine hi kan mamawh tawk
ang a awm zo lo hle a ni. Kan ei leh ina
Iodine hi a tlem lutuk chuan kan awrbel
(Thyroid Gland) hian kan Iodine ei chhun
chhun kha hman ]angkai tumin tan a lo la
nasa Ihle a, amah kha a lo ]hanglian ta ]hin a,
chu chu Awrpuar kan tih hi a ni. Awrpuar hi
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN. MARCH 2003
- 12 -
-
a langah a mawi lo satliah mai ni lovin a
langsar lo lamah pawi nasa tak a khawih
zawk avangin a ngaih pawimawh awm hle a
ni.
Nu, naupai laiin Iodine hi a tlakchham
chuan nauchhiat, nau thisaa piang, hlamzuih
a awm tir thei a, naute dama a pian pawhin a
thluak ]han a thu a, ]hangthei lo, rilru lam
leh taksa lama rualbanloin an lo awm phah
]hin a. Kan mamawh Iodine kan hmuh
theihna awm chhun ber chu Iodine chi ei hi a
ni a, mi ]henkhatin Iodine chi an ei avanga
thak nei ]hin nia an inhriat hi belhchian
dawllo a ni a, a man tlêmin to deuh mahse,
engmah tham tak tak a ni lo bawk a, a bik
takin Hnahthial leh a chhehvel tlangsang
a]anga tui in tur la ho te phei chuan Iodine
chi hi ei ngei ngei tur a ni. Kan hriat tur tak
erawh chu Iodine hi a bo awlin a chhe hma
em em a, chuvang chuan Iodine chi chu bur
phui takah ro ]ha taka dah a ]ul a, emaw a
bur phui lo emaw anih chuan Iodine hi a bo
thei a, chawhmeh kan al pawhin a hmin
dawnah chauh telh a ]ha. Chutilo chuan
chawhmeh so hu-ah khan a kal ral thei.
Chaw]ha kan han sawi takte bakah
khan hnute tui chi hi a mala laka chaw]ha
ber a ni awm e. Protein, Vitamin leh
minerals te a pai tam hlein Calcium hmuhna
]ha tak a ni bawk. Mahse, kan khawsak a la
harsat deuh avang te pawh a ni ang. Mizote
hian hnute tui lam chi hi kan la ei tlem deuh
hlawm hle a, hei aia tam deuh ei theih dan hi
chu awm se a]ha ngawt ang. Tin, artui pawh
hian chakna chi hrang hrang Vitamin C tih
loh chu a pai deuh vek a, Protein leh Vitamin
A a pai tam bawk a, naupang, nu naupawm
leh naupai tan chuan ei theih hram a
duhawm hle bawk.
Chaw]ha zingah sa te hi a man a to
deuh hlek avangin ei reng a harsa a, mahse,
sa-ah hian thlai danga kan hmuh ve theih loh
thisen siamtu atana pawimawh tak Vitamin
B12 a awmin a ti-ah hian a tlangpui thuin
100gm-ah Protein gr. 18-25 a awm a, sa
thinah hian Vitamin A a tam hle bawk.
Sangha pawh hian Protein a pai tamin
sangha te tak te te kan ro-a a ruh nena ei chi
phei hi chu Calcium hmuhna tha tak a ni
bawk. Amaherawhchu, Sangha thau tih loh
sa dang thau reng reng hi a ]hat vak loh
avangin a tlem thei ang ber ei a ]ha. Tin,
Mizo in kan ei uar tak Chakai, Kaikuang,
Chengkawl te pawh hian Protein leh
Minerals an pai tamin ei fo atan a ]ha ve hle
bawk. Sa lam pang chi hi ]ha hle mahse, mi
zawng zawng tan ei deuh reng a harsa a, sa-a
kan hmuh ang tho hi thildang, a bik takin be
lam chi-ah kan hmuuh tho avangin sa ei reng
loh pawhin taksa mamawh kan hmu thei tho
a ni.
Heng chaw]ha chi hrang hrang kan
sawi tak te hi kan ei huna an chakna paite a
bo loh nan eirawngbawl laiin fimkhur a ngai
hle a, chan leh sil velnaah fnnkhur loh chuan
chakna tam tak an hloh ]hin ani. Chan sawm
tawh hnua nasa taka tuia sil vak te chin loh
tur a ni. Vitamin leh minerals thlaia awmte
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN. MARCH 2003
- 13 - -
hi a kawr hnaih taka an awm avangin vel
hmain silfaia pan tea vel tur a ni. Mei sa
lutuka hmin lutuka rei tak chhum hian
tuihu-ah khan Vitamin B Complex leh
Vitamin C te hi an chhuah avangin rei lutuk
leh hmin lutuka chhum loh tur a ni. Tin, hel
ei theih chi-Tomato, parbawr, Zikhlum,
Carot etc. te hi fai taka silfaia chhum hmin
kher loha ei mai hian Vitamin C a bo lo ber
bawk. Mizote hian bai kan chin ]hin avangin
chingal leh soda kan hmang uar viau a, hei
hian chakna tam tak a tihbo avangin hman
anih vêk pawhin a tlem thei ang ber hman
hram a ]ha.
Heng chaw]ha chi hrang hrang kan
sawi bak pawh hi tam tak a la awmin tunah
mai chuan sawi vek sen a ni lovang a, kan
hriat tur pawimawh tak erawh chu heng
chaw chi hrang hrangte hi a mala ei ]euh
ringawt chuan a ]ha tawk lo vek a, kan taksa
mamawh chakna te kan hmuh kim theih nan
chaw chi hrang hrangte hi kan ei pawlh diat
diat a ngai a ni. Mithiamte chuan hetiang
hian taksa tana an pawimawhnate zulzuiin
chaw te hi hlawm thumah an ]hen a :-
1. Chakna thahrui petu chawte :-
a) Buh lam chi - Buh, Atta, Vaimin, Buhtun,
Maida etc.
b) Bul nei chi - Bal, Bahra, Pangbal, Alu,
Kawlbahra etc.
c) Thil thlum - Chini, Khawizu, Kurtai etc.
d) Hriak leh thau.
2. Taksa siamtu chawte :-
a) Hnute tui lam chi - Bawnghnute,
Kelhnute, Lawihnute etc.
b) Be lam chi - Bete, Dailuah, Chana,
Bean etc.
c) Sa
d) Artui
3. Taksa Venghimtu chawte :-
a) Thei lamchi - Thingfanghma, Kawlthei,
Sunhlu, Balhla, Serhlum, Grape, Apple etc.
b) Thlaihnah hring - An]am, Behlawi, Maian,
Zikhlum, Pudina etc.
c) Thlai dangte - Bean, Bawrhsaiabe,
Bawkbawn, Sam]awk, Mai, Changkha,
Fanghma etc.
Chaw chi hrang ]hen dan a]ang hian
kan ei leh in inbuk tawk dan tur kan thlang
thiam tawh maiin a rinawm a, an chakna pai
leh an pawimawhna a inan loh avangin
hlawm(group) khat a]ang chauhva ei ]awk
bik lovin Group hrang hrang a]ang hian
engemaw ber tal hi ei tel ngei a pawimawh
a, hlawm khat rau rau a mi pawh a chi hrang
tam a ]ha lehzual.
Chaw kan mamawh hnem dan hi mi
zawng zawng zingah a inang vek lo a, kum
upat dan a zir te, hmeichhia leh mipaah te
leh hnathawh a zir tein chaw]ha inbuk tawk
dan tlangpui mithiam ten an chhutchhuah
chu hetiang hian Table No. 1-4 ah tarlan a ni.
(Table No. 1-4 enclosed)
Note : 2 (two) days Workshop On Women in
Agriculture ni 11-12 Feb. 2002, Hnathial a
neih a, a paper present a ni.
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN. MARCH 2003
- 14 -
-
TABLE 1
Balanced Diet for Children
CHAW TE
1-3 yrs.
4-6 yrs.
Remarks
Veg.
Non-Veg.
Veg.
Non-Veg.
Buh lam chi
150
150
200
200
Milk in ml. and
other in gm.
Be lam chi
50
40
60
50
Thlai hnah hring
50
50
75
75
Thlai dang leh bul nei chi te
30
30
50
50
Thei
50
50
50
50
Bawnghnute
300
200
250
200
Hriak lam chi
20
20
25
25
Sa lam leh Artui
-
30
-
30
Thil thlum lam
30
30
40
40
CHAW TE
7-9 yrs.
10-12 yrs.
Remarks
Veg.
Non-Veg.
Veg.
Non-Veg.
Buh lam chi
250
250
320
320
Milk in ml. and
others in gm.
Be lam chi
70
60
70
60
Thlai hnah hring
75
75
100
100
Thlai dang leh bul nei chi te
50
50
75
75
Thei
50
20
50
50
Bawnghnute
250
200
250
200
Hriak lam chi
30
30
35
35
Sa lam leh Artui
-
30
-
30
Thil thlum lam
50
50
50
50
TABLE II
Balanced Diet for Adolescent Boys and Girls
BOYS GIRLS
CHAW TE
13-15 yrs.
16-18 yrs.
13-18 yrs.
Remarks
Veg.
Non-Veg.
Veg.
Non-Veg.
Veg.
Non-Veg.
Buh lam chi
430
430
450
450
350
350
Milk in ml. and
others in gm.
Be lam chi
70
50
70
50
70
50
Thlai hnah hring
100
100
100
100
150
150
Thlai dang
75
75
75
75
75
75
Bul nei chi
75
75
100
100
75
75
Thei
30
30
30
30
30
30
Bawnghnute
250
150
250
150
250
150
Hriak lam chi
35
40
45
50
35
40
Sa lam chi
-
30
-
30
-
30
Artui
-
30
-
30
-
30
Thil thlum lam
30
30
40
40
30
30
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN. MARCH 2003
- 15 - -
TABLE III
Balancced Diet for Adult Man
CHAW TE
Hnathawk hah lo
Hnathawk hah pangngai
Hnathawk hah tak
Remarks
Veg.
Non-Veg.
Veg.
Non-Veg.
Veg.
Non-Veg.
Buh lam chi
400
400
475
475
650
650
Milk in ml. and
others in gm.
Be lam chi
70
55
80
65
80
65
Thlai hnah hring
100
100
125
125
125
125
Thlai dang
75
75
75
75
100
100
Bul nei chi
75
75
100
100
100
100
Thei
30
30
30
30
30
30
Bawnghnute
200
100
200
100
200
100
Hriak lam chi
35
40
40
40
50
50
Sa lam chi
-
30
-
30
-
30
Artui
-
30
-
30
-
30
Thil thlum lam
30
30
40
40
65
55
TABLE IV
Balanced Diet for Adult Woman
CHAW TE
Hnathawk
hah lo
Hnathawk
hah
Hnathawk
hah tak
Belhchhahna
Naupai Naupawm
Remarks
Veg.
Non-Veg.
Veg.
Non-Veg.
Veg.
Non-Veg.
Buh lam chi
300
300
350
350
475
475
50
50
Milk in ml.
and others
in gm.
Be lam chi
60
45
70
55
70
55
-
10
Thlai hnah
hring
125
125
125
125
125
125
25
25
Thlai dang
75
75
75
75
100
100
-
-
Bul nei chi
50
50
75
75
100
100
-
-
Thei
30
30
30
30
30
30
-
-
Bawnghnute
200
100
200
100
200
100
125
125
Hriak lam chi
30
35
35
40
40
45
-
15
Sa lam chi
-
30
-
30
-
30
10
10
Artui
-
30
-
30
-
30
-
-
Thil thlum lam
30
30
30
30
40
40
10
20
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN. MARCH 2003
- 16 - -
SARVA SHIKSHA ABHIYAN
By Lalhmachhuana
Asst. Project Co-ordinator
Directorate of School Education
Kan thusawi tur Sarva Shiksha Abhiyan hi Hindi a nih avangin a awmzia han sawifiah
hmasa ila. 'Sarva' tih chu mi zawng zawng tihna a ni a, 'Shiksha' tih chu zirna tihna a ni a,
‘Abhiyan' tih chu a huhova beihna tihna a ni leh a. Tichuan Sarva Shiksha Abhiyan tih chu
zirna atana mi zawng zawgin a huhova beihpui thlak tihna a ni ber ang.
He scheme that SSA hi Mizoramah
pawh hman a ni ve ta a. A bul lo in]an dan
han chhui cho hmasa ila a ]ha awm e.
Kum 1999, October-ah tawh khan
National Committee of Education Ministers
chuan mi zawng zawng tana zirna,
Universalisation of Elementary Education
chu a taka hlenchhuah a nih theih nan
programme thar Sarva Shiksha Abhiyan
hmanga beihpui thlak a lo rawt tawh a. He
Sarva Shiksha Abhiyan hnuaiah hian
Elementary Education tih hmasawnna tura
scheme hrang hrang te chu hlawmkhawma,
Elementary Education hmasawnna tura nasa
lehzuala ]an lak tum a ni ta a. He scheme
nihna leh a kalphung tlangpui chu hengte hi
a ni.
Hun bi tiam chhunga Universal
Elementary Education hlenchhuah.
Mipuite beiseina ang tihlawhtling a,
Elementary Educaüon quality ]ha zawk a
siam.
Ram mipuite inkara inthlauhna hrang
hrang awm ]hinte tih bo.
Khawtlang mipuiin Elementary
Education-ah neitu tak tak an nih
theihna tura hmalak.
India ram pumah Elementary Education
hlenchhuak tura hma rual taka lak tlan.
Central Sawrkar, State Sawrkar leh
khawtlangin inpeizawna hma lak ho.
Khawtlang mipuite hnena thuneihna
tam lehzual pek.
Sarva Shiksha Abhiyan chuan thil tam
tak hlenchhuah tum a nei a, chungte chu:
Sarva Shiksha Abhiyan chuan
naupang kum 6-14 inkar tan Zirna, an nun
atana ]angkai, inmil leh rintlak kum 2010
hma ngeia pek vek a tum a. Hei bakah hian
hnam hnufualte zirna lama chawikan te, ram
kil ]henkhat hnufual bik dawm kan te leh
hmeichhia te zirna dawmkan te a huap a.
Heng hlen chhuahna a tan hian vantlang
mipuite thuneihna tak tak pek a tum a ni.
Sarva Shiksha Abhiyan hian hun bi
tiam chhunga hlenchhuah a tumte chu :-
- 17 - -
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN. MARCH 2003
Kumin 2003 chhung ngei hian naupang
kum 6-14 inkar te sikula luh tir vek.
Kum 2007-ah chuan naupang kum 6-14
inkar te chu kum 5 chhung tal lehkha lo
zirtir ]heuh.
Kum 2010 ah chuan naupang kum 6-16
inkar te chu kum 8 tal lehkha Class VIII
lo zirtir tawh.
Elementary Education chu quality ]ha
lehzual a siam a, naupang nun chhertu
]ha tak ni tura buatsaih.
Hnam hrang hrang leh hmeichhia leh
mipate inkara zirna lam intluklohna
awmte chu Kum 2007-ah chuan Primary
Stage chin talah hrut rual a. Kum 2010
ah chuan Middle Stage thlenga
intluktlang tura siam.
Kum 2010-ah chuan a bo a bang awm lo
a sikul bansan lova lehkha zirtir vek.
Kan sawi tawh ang khan he SSA hi
National Policy pawimawh a nih angin he
scheme hlenchhuahna atana sum ngai te
pawh Central leh State te tum tur a ni a.
IX Plan chhungin Central in 85%
State-in 15% an tum ang a, X Plan (tuna kan
hman mek) ah chuan Central-in 75%
State-in 25% an tum ang a, XI Plan-ah chuan
Central-in 50%, State-in 50% a tum ang.
Tin, khitianga hma lak a nih hma
pawh khian, SSA atana bul ]an nan Pre
Project Activities atan 100% funding hmuh
theih a ni a. Kum 2000-2001 ah khan
Mizoram tan Pre Project Activities atan
pawisa kan hmuh dan chu hetiang hi a ni.
1. Aizawl District - Rs. 19.13 Lakhs
2. Lunglei District - Rs. 15.88 Lakhs
3. Mamit District - Rs. 11.51 Lakhs
4. Kolasib District - Rs. 11.15 Lakhs
5. Champhai District - Rs. 14.05 Lakhs
6. Serchhip District - Rs. 11.47 Lakhs
7. Lawngtlai District - Rs. 13.84 Lakhs
8. Saiha District - Rs. 14.00 Lakhs
9. State Component - Rs. 3.22 Lakhs
TOTAL - Rs. 114.25 Lakhs
Khing pawisa hmang khian Mizoram
pumah Household Survey, School Survey,
Family Survey te chu July-August, 2001 ah
khan neih a ni a. Chung survey a]anga thil
hmuh chhuah a]ang chuan Perspective Plan
siam a ni a. Annual Work Plan and Budget
2001-2002 pawh siam nghal a ni a. Heng
Annual work Plan ang Budget 2001-2002
endik tur hian Appraisal Team, India
sawrkar rawn tirh te chu January 3-6 2002
khan Mizoramah an lo kal a. Kan Annual
Plan te chu pawmin hemi kum, 2001-2002
atan hian Rs. 1017.79 Lakhs Central sawrkar
chuan a rawn sanction ta a. First instalment
atan Rs. 432.56 Lakhs chu February 28,
2002 khan sanction a ni a. Heng pawisa te hi
hman mek a ni. Kumin 2002-2003 atan
pawh hian Rs. 602.2419 Lakhs chu Project
Approval Board in a recommend tawh a,
sanction order nghah mek a ni.
- 18 - -
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN. MARCH 2003
Harsatna kan tawh erawh chu, kum
2001-2002-ah pawisa hmuh khin letna
atana State-in Rs. 152.66 Lakhs a thawh ve a
ngai a. Hei hi sum harsatna avangin
khinletna pawisa hi la pek theih loh a ni a.
Chuvang chuan 2
nd
instalment kum 2001-
2002 ami leh 1
st
instalment kumin 2002-
2003 ami hi hmuh theih a ni hrih lo a ni.
Kumin atana pawisa hmuh tur District
tina awmdan chu :
1. Aizawl District Rs. 373.0928 Lakhs
2. Lunglei District - Rs. 261.98346 Lakhs
3. Mamit District - Rs. 176.91775 Lakhs
4. Kolasib District - Rs. 121.81335 Lakhs
5. Champhai District - Rs. 204.9337 Lakhs
6. Serchhip District - Rs. 120.4461 Lakhs
7. Lawngtlai District - Rs. 193.42726 Lakhs
8. Saiha District - Rs. 136.4915 Lakhs
9. State Component - Rs. 13.136 Lakhs
TOTAL - Rs.1602.2419 Lakhs
Kum 10 chhung 2002-2011 atana
Perspective Plan siam a ni a, District tin tana
dinhmun chu hetiang hi a ni.
Amaherawhchu, ruahmanna te hi Appraisal
Team leh Project Approval Board te la thlir
nawn leh tur a ni. (Rs. in Lakhs)
1. Aizwl District - Rs. 6612.20
2. Lunglei District - Rs. 4824.24
3. Mamit District - Rs. 3490.64
4. Kolasib District - Rs. 1073.91
5. Champhai District - Rs. 572.12
6. Serchhip District - Rs. 793.37
7. Lawngtlai District - Rs. 5936.64
8. Saiha District - Rs. 2093.51
TOTAL - Rs. 25396.63
Heti lam hi chu duhtawk ta ila, SSA
hnuaia hmalakna turte i lo thlir leh ta ila:-
1) Free Text Book: SC/ST zirlai zawng
zawng leh hmeichhia zawng zawng tan Free
Text Book, naupang pakhat tan Rs. 150/- zel
pek tawh tur.
2) Teacher Grant: Zirtirtuten ]ha zawk a
zirlaite an zirtir theih nan Teaching Aids lei
nan zirtirtu pakhat tan Rs. 500/- anga
chhutin kum tin Teaching Aids ngaihtuah
sak.
3) School Grant: Primary leh Middle school
zawng zawng tan kumtinin Rs. 2000/- zel
pek. He pawisa hi sikul bungraw chhe
tawhte thlakna tur a ni ang.
4) Teachers Training : Zirtirtu zawng
zawngte kumtinin ni 20 chhung tal training
tir. Lut thar training neisa te tan class room
luh hmain ni 30 tal refresher course leh la
training lo, lut te phei chu ni 60 refresher
course neih tir.
5) Circle Resource Center Leh Cluster
Resources Center: Mizoram pumpui Circle
Resource Center 23 leh Cluster Resources
Center 154 approve tawh a ni a. CRC sakna
atana CRC pakhatah Rs. 6.00 Lakhs leh
Cluster Resources Center sakna CLRC
pakhatah Rs. 2.00 lakhs zel phal a ni a. }ha
tawk taka heng center hi sak tur a ni. Heng
Resource Center a thawk tur hian zirtirtu
- 19 - -
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN. MARCH 2003
]hazualte thlan chhuah an ni ang a. Chung
zirtirtu thlan chhuahte aiawh tur chuan
mithar pawh lak nghal a ni ang. Heng
Resource Center-ah hian zirtirtu training-te
refresher course leh On-site academic
support te pek ]hin a ni ang.
6) Disable Children: Mizoram puma
rualbanlote tan naupang pakhatah
Rs. 1200/- anga chhutin, Zirna an neih ve
theih nan hma lak tur a ni a. Survey pawh
neih tawh a ni. Identification leh assessment
pawh neih tum mek a ni.
7) Sikul Nei Lo Khua: Khua leh bâwkah
reng reng Primary sikul din vek tum a ni a.
Naupang zirlai tam dan a zirin Middle School
pawh pek zel tur a ni ang.
Kan sawi tak te kha hmalakna tur
]henkhatte chauh an ni a. Khing anga hma la
tur khian Central pawisa chu sanction ni
tawh mahse, State sawrkarin khin letna
pawisa a la thawh ve loh avangin, duh angin
hma lak theih a la ni lo.
SSA tana inrelbawlna hmanruate han
sawi leh ila. A lu berah Governing Boby a
awm a, hetah hian Chief Minister chu
President niin, Education Minister chu Vice-
Chairman a ni a. A hnuaiah hian Executive
Committee a awm leh a. Hetah hian Chief
Secretary chu Chairman a ni a, Secretary
Education & Human Resources
Development chu Vice Chairman a ni.
District zawng zawngah District Education
Committee a awm vek a. Deputy
Commissioner chu Chairman niin, District
Education Officer te chu Member Secretary
an ni a. Hemi dawtah hian Education Circle
tinah Circle Education Committee a awm leh
a, SDEO te chu Chairman niin CEO te chu
Secretary an ni a.
Khua zawng zawngah Village
Education Committee a awm vek tawh a.
VCP te chu Chairman niin, heng khua a
Headmaster/Head Teacher te chu Secretary
an ni. Heng Committee ah hian zirtirtute leh
nu leh pate leh tlawmngai pawl aiawh te an
tel ]heuh a ni.
He SSA hi a danglamna leh vantlang, a
khaw neitu ten thu an nei tih a lanna chu,
vawiin ni ngeiah pawh khaw tam zawk
chuan an khaw tan plan, Village Elementary
Education Plan an siam zo tawh ngei ang a.
Chung hmang chuan District Elementary
Education Plan siam a ni mai dawn a. Tin,
Pawisa hman tur reng reng Teacher Grant,
School Grant, Building Grant etc. te hi Village
Education Committee ah a pawisa ngeia pek
vek an ni ang a. An khua a sikulte enkawl
chu an kutah liau liau a awm dawn a ni.
A tawp berah chuan he SSA scheme-a
goal hmasa kum 2003-ah naupang kum 6-14
inkar te sikul luh tir vek ti hlawhtling tur
hian nu leh pa zawng zawng hnenah kan
ngenna sang ber kan thlen duh a ni e.
- 20 - -
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN. MARCH 2003
VAIMIM CHI }HA SURAJ/K-235/K-216 CHIN DAN
J. Rothanga, SMS (SC)
Mizo Vaimim pangngaite hi an kawm a te in a tawi bawk a. Chuvangin ran chaw leh
hralhsum danga hman dawn chuan an thar hlawk lova, a kawm no ei atan chiah a ]ha. Mizoram
sorkar chuan ran chaw siamna khawl bunin heta a hmanrua pawimawh ber chu vaimim a ni.
Hemi atan liau liau hian Agriculture Department chuan vaimim chi ]ha chu (Hybrid) a la chhuak
a, hei hi loneitute tan malsawmna hnar ]ha tak a ni. Heng Vaimim te hi a kawm a lianin a sei a, a
fang a hraw bawk a, a thar hlawk em em a ni.
A NIHPHUNG TLANGPUITE :
1. A fang : A lianin a hraw a, a rawng a eng
kawm khat hi feet khai laia sei a ni thei.
2.
2. A kawm pai zat : A kung hi feet 6 laia a ni
thei a. Kung khatah kawm 1 ]ha a pai
tlangpui a, hmun ]henkhatah chuan 2 lai
pawh a pai thei.
3. A thar hun chhung : Ni 100-105 (thla
3
𝟏
𝟐
- 4 ) chhung in a seng theih.
4. A chi mamawh zat : }in khat hmun zelah
a chi 7 kgs a tawk.
5. Chin dan : A tlar/ bi fel tak neia chin nise
a ]ha ber. A tlara chin a nih chuan a bi inkar
hlat zawng feet 1-1
𝟏
𝟐
nise, a tlar leh tlar
inhlat zawng feet 2-2
𝟏
𝟐
ni thei bawk se a ]ha
ber. Hetiang anga chin a nih hian ]in khat
hmunah kung 23 ,000 lai a leng thei.
6. Lei]ha mamawh dan : Rang tak leh
hlawk taka thar theih an nih avangin chaw
]ha lei]ha an mamawh nasa em em a. Lei a
]hat tawh loh chuan "local" vaimim ai
pawhin an chhe thei. }in khat hmun zelah
hetiang hi lei]ha an mamawh dan chu a ni.
UREA - 20 kgs
DAP - 50 kgs
MOP - 33 kgs
7. Lei]ha pek dan : Urea hi a bi bul zelah
fiante (table spoon) khat vel, a zung leh kung
si lo tawk a pek tur a ni a. DAP leh MOP khi a
vaiin vaimim hmunah chin hma deuh hlekin
thehdarh/ pek tur a ni a. Urea khi ]um thum
pek ah hman tur a ni.
}um khatna - A ]o chhuah hlimah
}um hnihna - A par ]an tirh laiin
}um thumna - A kawm insiam ]an tirh laiin.
8. A thar theih zat : A fang nuai thlak vekin
]in khat hmunah 18 Qtls. zel a thar thei.
9. A chi tuh dan : Bi khatah fang 3 aia tam
thlak loh tur. Duhthusamah chuan bul/bi
khatah kung 2 zel awm se a ]ha.
10. A venhim dan : Vaimim hi a ]o chhuah
dawn leh a hnu deuhah pangang leh
rannung dangin an rawt ]hin a, Tin, a hnah
eitu pangang leh a kawm ti ngettu pangang a
awm thei bawk a. Heng lak a]anga venghim
tur hian Carbofuran (Furadan 3G) hman a
]ha. He damdawi hi chhawhchhi ang deuha
- 21 - -
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN. MARCH 2003
mu hraih mai a ni a, a ]o chhuah hlim
a]angin kar 2-3 dan zelah damdawi hi a zik
hlawm chhungah fang 3-4 thlak ]hin ang
che.
Vaimim ‘vanral’ hri lak a]anga an him
theih nan a hnah hnuai lam bawr chhawr leh
hnah upa lam chu pawh thlak vek a, paih bo
tur a ni.
CHHINCHHIAH BIK TUR TE :
Vaimim hi khaw lum leh vawtah a chin
theih ve ve a. Tuna vaimim ]ha chi SURAJ
ngei pawh hi tui neih ]hat chuan thlasik
leh nipui/fur laiin a chin theih vek a ni.
Thlai chi hrang hrang zingah chaw ]ha
heh ber pawl an ni a, chuvangin vaimim
hlawhtling taka ching tur chuan Lei]ha
hman tel ngei a ]ul a ni.
SURAJ, K-235 leh K-216 te hian ruahtui
an ngam hle a, mahse, a chinna hmun
leiah tui a tling rei tur a ni lo.
Vaimim chin zawh velah bekang chin leh
nghal theih a ni a. Tichuan, ram
hmunkhat a]angin hlawk takin ]um hnih
thlai (vaimim leh bekang) a thar theih
dawn a ni.
Mizoram Sorkar chuan Tanhril ah
ranchaw herna khawl a bun a, hetah hian
vaimim kg khat Rs 7/- zelin a lei a, tin,
bekang kg 1 Rs 19.50 zelin a lei duh reng
bawk.
VAIMIM CHINNA SENSO LEH A HLAWK
DAN (
}
in khat hmunah)
A. Lovah leh hna ]ul dangte :
i) Lovah/Lohal/Mangkhawh
ii) Thlai chi thlak
iii) Hlo thlawh (}um 3) Rs. 3000.00
iv) Lei]ha pek
v) Damdawia kah nan
B. Thlai chi leh hmanrua :
i) Thlai chi man 7kgs @ Rs. 28.50
- Rs. 200.00
ii) Lei]ha man
Urea 20 kgs @ Rs. 5/- - Rs. 100.00
DAP 50 kgs @ Rs. 10/- - Rs. 500.00
MOP 33 kgs @ Rs. 3/- - Rs. 99.00
iii) Damdawi Furadon man
2 kgs @ Rs. 1oo/- - Rs. 200.00
C. Thar theih zat : 18 Qtls. @ Rs. 700/-
- Rs. 12,600/-
D. Hlep tur zat :
Sum hailuh theih - Rs. 12,600.00
Senso zawng zawng - Rs. 4,099.00
Help - Rs. 8,501.00
Tichuan, vaimim ]in khat hmun
a]angin Rs. 8,501.00 a hlep theih a, chu chu
buhfai ]in khat Rs. 60/- ang zela chhut chuan
buh phur 45 a hen a ni.
- 22 - -
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN. MARCH 2003
MAUTAM HI ENG VANG NGE ?
Changkima
Zawlpui
Thil danglam tak lo thleng ]hin (unnatural happening) hi a line a mithiamte chuan a
chhan leh vang hriat tumin nasa takin an chhui ]hin a, tam tak chu hmuhchhuah a nih laiin
]henkhat chu hmuhchhuah lohin a awm ve fo bawk a ni.
Khawvel ram danga thleng ngai lo,
Zorama Kum Sawmnga dana mau a rah ziah
nachhan te thlai dang a rah avanga a kung
thi ngai si lo, mau zawng thi ta vek mai te,
Mau rah (tam) kuma buh seng tur awm lo ta
ziah mai te, buh vui laia ral lova, a hmawr a
hmin lai chiaha bo zo ta duak ]hin te hian
Scientist ho lu a ti haiin an in sit chem chem.
]hinin a rinawm. Mifing mihrinna hi chuan a
ngaihtuah chhuak zo ngang lo a ni. Pathian
thuruk hi chu.
Mau tam hma Kum leh mau tam kum
hian Sazu chu a puang nasa ngei mai a, Sazu
chauh ni lovin Vahrit, Ramar Nungcha tam
tak a puang ]hin a ni. Mau tam kum hian
Sazu tam hle mahse, chhiat phah khawpin
buh an ei lo tih a chiang a, mau rah erawh an
ei nasa a, buh hnuaiah Sazu sehna nawi
hmuh tur a awm mang tlat lo. Chuvangin
Rodent Control te-in hma lo la vak mah ila
Sazu zawng man fai vek mah ila, mau tam
kum chuan buh chu kan chang chuang
lovang. Chuvangin mau tam Kum kan lo
inrin (buatsaih) dan tur chu a lehlam (ultra)
zawng a kan inbuatsaih a ngai a ni.
Mau tam chhan ber ni a lang chu
Leviticus 25:8 hi niin a lang. Israel fa dik tak
te chu Pathianin Kum Sawmli leh Kum Kua
hnathawk turin a ti a, Kum Sawmngana chu
Jubili Kum, Chawlh derna Kum a ni a, an thei
leh thlai reng reng nungchate leh mi rethei
zualte seng ve hun atan a dah a ni. Heng
a]ang te hian Israel thlah ziding dik tak kan
nih hi a lang chiang viau a, Bible chang tam
takah Lalpa zawnchhuah rama sawi te chuta
a mi chengte Character a sawi te hi Zoram
chiah hi ni mai awm a ni. Khawchhak ram
(Far East)-ah Zoram lo chu hetiang mil thlap
ram hi a awm lo.
Kan bo rei tawh a kan nihna (identity)
pawh kan hre tawh lova, kan thlahtute
Lalpan thu a pek pawh kan hre loin kan
pawisa tawh lo a, chuvang chuan Pathian
thu nung reng chu a tlangzarhna turin Kum
Sawmnga dana seng loh kum hi Pathianin a
fate kan nih avangin a ruat a, hahdam takin
thawk mah ila a thlawna a chang ta ]hin a ni.
He mi kum hian nungcha te chuan
buh hi an ei zoin a lang lova, chuvangin
"Ram huai buh seng kum" ti mai ila a dik mai
- 23 - -
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN. MARCH 2003
awm e. Kan Pathian thu awi loh hlawh pawh
a ni thei ang chu.
Mi thiamte chhut dan chuan 2007-ah
hian mau tam tura ngaih a ni a, chuvangin
hemi Kum hi chuan Sorkar-in tuman lo nei lo
turin Order siam sela, a pumpelhna
(Solution) ]ha ber chu a ni mai. Kan dang
chuang dawn lo. Lalpa Order a ni. Mautam
hma kum hian ]an kan lak nasat a ngai a,
Sorkar-in buai hauh lova kum hnih ei kan
thar theihna turin buhfai tam zawk
ngaihtuah sela, Non-lapsable Pool fund
a]ang te leh a theihna ang ang a]angin,
Mautam chhuanlam pawhin loneitu ten hna
an thawh theih nan loan in emaw Food for
work hna tam thei ang berte ngaihtuaha
hma lak a ]ha ang.
Scientist-te an buai map tawh hnuah
pawh Bible hi chu a buai ve dawn lo tih hria
ila, kan ram hi Lalpan a ciala min pek a ni tih
hi i chiang ang u. Ramhuai seng tur awm
miah lo a, Mautam Kum chuan lo kan neih
loh mai hi kan tih tur dik tak a ni.
Ozone pawp hi Sq. Km. maktaduai
sawmhnih pariat a ni tawh a, "Ni
hnuhnungahah chuan an vunte em uhin a
awm ang" Bible-in a tih kha a lo thlen
theihna tur a ni. Washington DC-a khawvelin
Ozone pawp Chemical-a thawm tura an rel
khan an fail der a. Khawvel hi Green House
(Ramngaw) siam ila, kan la cheng rei thei
deuh ang' tih kha an thu thlukna niin World
Bank a]angin Waste land Div. Project atan
pawisa an vawm ta vak mai a nih hi.
Mau hi ramngaw siam nana awlsam
ber a ni a, mau tuai hi ni Sawmli velah a
puitling a ni. Hemi atan hian khawvelin kan
ram mau rah 2007-a lo thleng tur hi an thlir
]hup tawh a, Tokyo-ah kan ram mau rah
pakhat hi keng ila Dollar khat chuan ka hralh
hrim hrim dawn a. Hemi hunah chuan Tarsis
lawng liante chu mau rah phur turin Chhim
tuipuiah hmasak an in chuh tawh dawn a ni.
"Chu hnam chu hnam chak tak leh hnam
ropui takah ka siam ang…. khawvelin an
rohlute an rawn chhung khawm tawh ang"
tih kha a thlen na turin. Kum Sawmnga dana
Mizo nu leh pate lungngaihna kum kha
Pathianin amah inchawimawi nan a rawn
hmang tawh ang a, Mau rah dawrrawn
sawm chuan Jeep thar var a lei tawh ang.
Chuvangin kan hma lawka Mautam tur hi
Zofate ropuina tur Pathianin a lo ruat lawk
chu a ni e. Hei hi Mautam chhan chu a ni e.
- 24 - -
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN. MARCH 2003
MIZO LEH ZING LEN
(Thufingte 25:71)
A.G. Sailo
P.S. to Agriculture Minister
Don Bosco School, Dibrugar-a kum 10 chhung zet lehkha ka zir chhungin tuktin zing dar
5-ah thovin, darkar chanve Biak In a inkhawm ziah bakah, darkar khat chhung Study hour kan
han hmang leh a, chumi hnuah break fast ei turin zing dar 7-ah a tlarin Dining Hall kan pan leh
ziah a, Father-ten ]awng]aina hun an hman zawh hma chuan ]awng an phal ngai miah lova, lo
]awng palh zauh chuan chhun chaw kan eina ah CHI min ‘cut’ bik ta ]hin a, a ho viauin a lang na
a inhremna na tak a ni ve thei kan lo rawp deuh ]hin bawk a!
Mizote hi kan pi pute a]ang tawha
hnam zalen, inhmukhawm tel tel, titiho
nuam ti tak kan ni a. Kan lo changkan zel
takah Hun hlutzia pawh tunhma ai chuan
kan hrethiam ve ta niin a lang. ‘Zing kar’ kan
tih mai, kan zing thawh leh tuk]huan ei hun
inkar hi chhungkaw tinte tana hun
pawimawh tak mai a ni. Chhungkaw nu
berin uluk takin eirawng a bawl a, nula in
inchhung hna dang an lo khawih bawk a,
naupangin lehkha an zir ve thung a,
chhungkaw Pa ber Pastor emaw Kohhrana
rawngbawltu emaw an nih phei chuan
pindan chhungrilah Fianrial hun an hman a
lo ngai a, Officer ]henkhatten thluak hman
]ulna File ]henkhat an hawnte enna hunah
an lo hmang ve bawk. He tih vang hi nge ni,
Sapho pawhin Zingkar hun hi Meditation
Period’ an lo ti hial a ni. He hun hi
chhungkaw tinin a ‘cool’ thei ang ber leh a
daihzai thei ang bera kan hman thiam a
pawimawh em em a ni.
Mizote hi zing kara ]henawmte tlawh
leh kawmna hun hmang tam ber kan ni hial
awm e; hun kan hmang ]angkai rual hian
bansan kan tum zel pawh a ]ha awm e, a
chhan chu, kan va lenna te tan khan
harsatna kan va siam fo ]hin a ni.
Rawngbawlna hun chep karah Nu berin
thingpui a han lum a, room leh lama
naupang lehkha zirte an phili phah a, sitting
room a lehkha zirte an insawn a ngai a, len
rei deuh phei chuan chaw ei hun kan
tikhaihlaka, naupang sikul kal tur an buai
phah a, Chung inkhawmte an neih loh phah
thei fo bawk a, Upa-in a Bial a fan hman loh
phah a, pa ber len chhuah lo tum ve khan a
chhuah theih loh phah bawk si-engkim a
buai thei ve tlat asin!! Chhungkaw kima
chaw eite hi a thlakhlelawm nen i len rei/ka
len rei avangin sikul naupang hmanhmawh
ten chhungte rual lovin chaw an han ei ta
]hin a nih chu - kan ngeiawm duh awm e.
- 25 - -
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN. MARCH 2003
}henkhat zing lengte phei hi chu ring
fe hian kan ri lung lung a, 'In la tho nange?'
emaw 'Chaw in ei tawh em?' ti tein emaw
pawn a]angin kan au lung lung a; loh theih
loha leng tur kan nih pawhin thawm dim
tluk a awm lo. Zan lamah buaina/natna
emaw avangin an lo mu thei lova, zing an tho
tlaiin chaw an la ei lo pawh a ni thei-
hetianga rik lur lur kher hi a mawi lo bawk
si nen-sim daih atan a ]ha e, kawngka kik a
tawk viau a ni. }henawmte an harh phah,
naupang lehkha an chiai phah. Naupangte
pawh zing karah, a ]ul hle a nih loh chuan
chaw ei kham hma chuan pawnah chhuahtir
loh a fel hle a ni. I sawi duh i sawi zawh
hnuah haw nghal mai la, len rei lamah
hawihawm chhuah vak tum ngai suh.
Tin, mi ina kan len dawna kawngka
kik emaw Bell hmeh hnua thawm emaw,
min chhangtu engmah kan hriat mai loh
chuan hmeh nawn leh kik nawn sek aiin kal
kian mai a ]ha zawk. An la tho lo emaw,
buaina dangin a tlakbuak emaw pawh a ni
thei a, midang an mamawh rih lovah ngaih
mai a ]ha ber fo -zualko/emergency thil chu
thudang ni se.
A ]ha berah chuan, mi ina kan len
dawnin a hma ni-ah emaw zan lamah emaw
lo hrilhlawk a, zing lam atan appointment
insiam hi Sapho tihdan ]ha tak a ni a,
lakchhawn ve a duhawm hle. Kan Politician
te erawh chu chhun-zan zawma mipui dawr
tura inpe an nih avangin ngaih khatah ngai
ila, zing kar hun hlutzia (sawi kim lo mah
ila,) kan hriat belh zel a ]ul hle a, tih tur
mahnin neih loh vanga mi inah enge an
dinhmun pawh hre lova lo va chuankai
ngawt angte hi sim tawh ila; chutih rualin
harsatna namen lo kan va siam ]hin tihte hre
zel bawk ila a ]ha.
Sap thufingin ‘Well begin is half done’
a tih angin ni kan hman ]anna ‘Zing kar’ hun
hi kan hman ]hat chuan chhun lam hun kan
hman dante pawh hi a tluang pur zel ]hin a
ni. Nula ]henkhat sam huh deuh
hnianghnuanga pawn chhuak hmuh tur an
tam ta hle a, heng te hi tute len rei vang
emaw, an thawh tlai hrim hrim vang emaw a
ni ngeiin a rinawm.
Kan Pathian thuin, Miin i chunga an
tiha i duh tur ang bawkin mi chungah pawh
ti ve rawh” a tih hi hre reng ila. Tute
chhungkua emaw chaw ei rual loh phahna
te, Pisa kal tlaina te, lusuk tlai phahna te,
lenchhuah ]hulhna te, hnathawh tur ]hulh
phahna te kan ni ]hin a nih chuan kan len leh
an hlau ru reng tawh mai a ni tih inhriain,
midangte tana malsawmna thlentuah ]an
tum zawk tawhin, ‘Zing kar len’ hi sim i tum
tawh ang u - loh theih loh a nih ngawt loh
chuan.
- 26 - -
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN. MARCH 2003
I.W.D.P ZIN REPORT
Laibata, College Veng
Kolasib, WCM, Tuilut Project
I.W.D.P. hnuaia Farmers Tour hi kum kalta, dt. 7-11, Oct'2002 hmangin Loneitute chuan
Shillong hmunah, I.C.A.R. hmalakna te leh mimal hmalakna te, an ram leilung leh boruakte a
hmun ngeiah tlawhin kan zuk fang a, kan hlim tlang hle mai. I.W.D.P. Project PIA-II hi
Pu Lalthanzuala, SDAO Bilkhawthlir enkawlna hnuaia hmalak a ni a. Nimahse, he kan zinna-ah
hian Pu Ngurrinsanga Sailo, M.Sc. Forestry (Agro. Forestry) in hneh takin min hruai a, ]awng te
letin ama enkawlna hnuaiah kan awm a. Hetianga mi inpe zo leh mifel takin min han hruai hi a
chungah kan lawm tak zet a ni.
Tin, I.W.D.P PIA-II hnuaia Project pathum, Tuilut Project, Kolasib, Telpuilui Project
Bukpui leh Upper Tuiritai Project Thingthelh te chu Bilkhawthlir a]anga kalin, Shillong,
Borapani chu ni 8.10.2002 tlai dar 6:00 velah kan thleng a. ICAR Farmers Hostel hmun nuam
takah min thlen tir a, min lo dawng sawng ]ha in an chungah kan lawm em em a ni.
Tin, a tuk ni 9.10.2002 zing dar 6:00-ah thovin ICAR Research hmunte chu a hmun ngeia
tlawhin, terrace te leh lei rih pawnte a an thlai chin dante leh hma an lak dan, Alu, Bawkbawn,
Zikhlum leh Parbawr etc. helaia man to tak taka kan lo lei ]hin chin dan a hmun ngeiah kan hmu
a, keini Mizoram pawh hian kan tive thei ngei a ni tih kan hmuin kan zuk hria a, an tih ang hian
tihtak zetin thawk ila, Meghalaya ram mi, Khasi pa pawhin a tih theih chu Mizo pa pawhin a ti
thei a ni. Tin, Khasi te chuan mahni (private) a hma lain, khawi hmun pawh han hawi ila nasa
takin hma an la a, an hlawhtlin zia mit ngeiin kan zuk hmu a. Kan Mizoram-ah pawh hian mimal
hian taima tak leh tumruhna nen thawk ila kan hlawhtling ngei ang tih ka in hmu tharin ka
rilruah tumruhna nasa tak min pe a, hetiang hun hi siam fo chi leh tih ngei ngei ]hin nise, Mizo
loneitute hian kan hlawk pui ngei ngeiin ka ring a ni.
ICAR Station bula thingtlang khaw pakhat, Watershed Development hnathawhna ah min
hruai bawk a. Helai hmunah hian lei chunglang luangral lova mumal taka tlangram lo neih dan
zirna hmun a ni a, tlawh a manhlain a zawngchhang awm kan ti hle a, Watershed Development
work a telve mek kan nih bawk avangin kan thawhpuite hmuh ve ah pawh kan it ]hin hle a ni.
Tin, kan sawi hmaih hauh loh tur leh pawimawh em em chu kan Mizoram Sorkar leh Kan
PIA-II, Pu Lalthanzuala SDAO, Bilkhawthlir chungah hetiang hun min siam hi a chungah kan
lawm em em a ni.
- 27 - -
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN. MARCH 2003
HMARCHATE CHANCHIN LEH SAWISAK HLUT DAN
S. Rokhuma
President, Farmfed.
Hmarchate hi Mizote chuan kan hmelhriat ]heuhva, mahse, kan hriat dan erawh hi chu a
thui tawk lo deuhva. Kan chin dan te, kan tihro dan te leh kan hralh dan te pawh hi a la dik tawk
lovin a la mawlmang deuh niin a lang a, a hlut dan te a hman dan te hi kan hriat tam tawk loh
avangin kan ti duh dah ang reng hle a ni.
HMARCHATE CHANCHIN TLANGPUI :
Hmarchate hi thingbuk hlim duh mi
Thlai a ni a, ramhnuai leh thingbuk hlim
hnuaiahte, in bul (bathlar hlim) ah te pawh
kum rei tak tak an rah thei tih kan hmuh hi.
Khawvel ram pumpuiah Mizoram
Hmarchate hi a ]ha berin a lar ta ber nghe
nghe a, kan ngah ber pawh niin a lang a ni.
Africa ramah te pawh an nei ve na a, a rim
leh a rawng leh a thaknate leh a oil pai ]hat
lamah Mizoramin kan neih hi a tluk lo hle a
ni. India ram hmun ]henkhatah te pawh an
han ching ve tak na a. Mizoram a mi angin a
tai ]ha ve thei meuh lova an ngah ve thei lem
lo a ni ber mai! Khawvel pumpuia
sumdawngtu liante Inkhawmpui ropui
takmai “WORLD SPICE CONGRESS” an tih
maiah te pawh ka tel ve tawh ]hin a. Kan
Hmarchate Sample hi kan keng ve ziah ]hin
a, chung mi hausaho kalkhawmte zingah
chuan Hmarchate la hmu ngai lo leh a nih
dan phung pawh la hre ngai hauh lo an tam
mai a ni.
Tunah chuan khawvel ram hausa tam
takte hnenah Sample kan pek tawhna a
zarah a duhtu an pung telh telh ta a ni. A
tlangpui thuah chuan Mizoram hi
Hmarchate chinna tur ram nei ]ha ber leh
ngah ber tur leh nei ]ha ber ni thei reng tur
kan niin a lang a, a man pawh hi kan kuta
awm a ni thei tlat mai a ni. Kan ram pumpui
deuh thaw ah hian Hmarchate hi kan ching
thei si a. Hei vang hian chin uar sauh sauh
atan a ]ha a ni.
Hmarchate hi rilru nei taka kan chin
chuan Thlai man tam bikte zingah kan telh
thei ngei dawnin a lang bawk. Heng Alaichi
Lian Chi leh Alaichi te chite Black Pepper te
Coffee te hi World Market ah an larin an
man pawh a sang thei hle hlawm a, a chingtu
tam takin an dinchhuah phah tawh ang hian
Hmarchate pawh hi Kg. ah Rs. 100/- aia tlem
lova hralh reng theih tura uluk taka sawisak
ni sela Mizo fate hian kan hmingthan phah
ang a, kan hausakpui anga kan ham]hat pui
em em dawn a ni.
HMARCHATE CHI HRANG HRANG A AWM :
Hmarchhate hi chi hrang hrang kan
ngah ta hle mai a, mahse, an vai hian
Hmarchate chu kan ti vek tho mai a; heng a
bialte, a pawr sei liante, a te pangngai leh a
- 28 - -
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN. MARCH 2003
te leh zual te ho hi Hmarchate an nih ]heuh
lai hian an ]hat dan a inchen lem lo hle a, an
rim pawh a in ang chiah lem lo a ni. Heng
Hmarchate chi hrang hrangte hi a hlanga
chin tur an ni a, a chi dang nen chin pawlh
loh hram tur a ni a. Hralh dawnah pawh a
hlang ngatin kan dah theih phah dawn a ni.
HMARCHATE CHIN DAN }HA :
Mizoramah hian Hmarchate chindan
mumal tak kan nei lem lo a ni mai thei e.
Kangvarah kan theh mai a, a ]henin kan tuh
bawk a, kûi ]iah a phunsawn hi erawh chu
kan ching tam lo hle in a lang. Kan hriat
atana ]ha chu Hmarchate hi a theha theh mai
mai aiin a bi dik taka tuh ngei a ]ha a, a tuha
kan tuh ngat hi chu kumhlun atan pawh a
]ha a ni. Tin, kûi tiaha phun hi a damrei ber
a, a phun kuma a rah hi a tlem thung a ni.
Mizote hian Buh hmun leh la
hmunahte Vaihlo hmunahte kan theh pawlh
bawk ]hin a, he method hi kumkhat atan
chuan a ]ha in kan hre bawk a. A chhan chu
Hmarchate hi hlimtu (shade) mamawh deuh
mai a nih avang leh a aia Thlai leh thingkung
sang zawkin boruaka a hri leng vel te a lo
dan sakin a lo venghim a; a hnah kir tur leh a
kung ngêt chhe turte a lo venhim sak ]hin a,
a ]ha hle reng a ni.
Hetianga hlim ngaina leh mamawh a
nih avang hian kan Hmarcha phunna ah
chuan hlim pe theitu remchang a awm theih
chuan a ]ha a ni. A tlangpuiin Hmarchate hi a
rinthar aia a kum hnihna July thla vela a rah
hi a tam zawk mah a, hei hian chula thingbul
chawrte leh a bula hnim lo chhawrte'n hlim
an pek tam zawk vang niin a lang.
Engpawh nise Hmarchate hi theh mai
mai lova tuh ngei a tuh hi ching uar zawk ila,
a phuna phun pawh hi a ]ha a ni. A kung a
damrei in a rah rei thei zawk a ni.
Mizote'n kan hriat atan ]ha chu
Hmarchate hi kumkhat chauh thlai an ni
lova, kum engemaw zah chhawr ]angkai
theih Thlai an ni tih hi a ni. A chi pawh kan
duhtui tur a ni a, a chi hlang ngei kan ching
tur a ni.
HMARCHATE LAWH DAN TUR :
Hmarchate hi a hmin rual lo hle a,
October a hmin ]an mai te a awm a, hengte
hi a lawh a lawh tur a ni a, a Tai chauh hi
lawh tur a ni lova, a rah puichang tawh si, la
Tai si lote pawh hi lawh tur a ni a. Mahse, a
Tai leh tai lote hi dah hran tur a ni. A hralhna
ah pawh a hrana hralh tur a ni. A Tai leh Tai
lo hi a man a inang tho a ni.
A Favang rah kan tih hi Mizote hian
kan mal ]hin tak naa, a kum tawpah chuan a
kungin kan sat ta vak ]hin a, chu chu kan
dahro mai ]hin a ni a. Mahse, a ro ta tiha kan
han thin ]ilh hian a hnahro leh a ]angro nen
a rah hmin leh hminlo nen a inpawlh sawp
ta chiam ]hin hi a changkang lova, a hralhna
man pawhin a hniam phah nasa hle ]hin a ni.
Hei hi sim tur a ni. Bawlhhlawh tel lova seng
kan tum tlat anga hralh pawh kan hralh to
phah dawn a ni.
- 29 - -
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN. MARCH 2003
HMARCHATE TIHRO DAN THA :
Hmarchate kan lawh hi a ro sam nan
ti a Tuisa a kan thlak hi hmarchate ]hatna
tichhe chiamtu a ni a. Kan chhum a, chumi
hnua nisaa kan pho leh hian hengte hi kan
tichhe nasa hle a ni. (1) A rawng ]hatna (2) A
rim tuina (3) A thak ]hatna (4) A hriak paite
hi tuiso leh nisa in nasa takin min lakbo sak
]hin a ni.
Hmarchate tihro ]hat dan ber chu
chhum lohva ur ro (Meikhu tellova ur ro) hi
a ni a. Chutianga Ur rona chu siam a harsa
lem lo hle a ni. A dawt leh tu chu chhum
hlum lova nisa a phoro tur a ni mai a. Chu
chu Ruah leh Daiin a tlak huh loh nan zanah
khuh hul emaw leh Ruah a sur pawha hmun
hula dah hul daih tur a ni.
Hmarchate leh Thlai dangte tihro ngai
apiang tihro thuai thuai a nih theih nan
Curing House’ tihrona Inte siam ve ]heuh
mai tur a ni. Hetiang hi kan neih chuan
Hmarchate chu darkar tlem te chhungin a ro
mai thei a ni. Hetianga kan tihro hian
Hmarchate rawng a mawi bik a, a ro dan a
dik a, a thil ]ha neihte pawh a chhe ve lo
bawk. Kum tina Hmarchate chin tumte
chuan ram huanah emaw Inah emaw
Curring House’ tihrona Inte a dung feet 6’ a
vang feet 4’ leka zau, a bang dap emaw lei
zut emaw, a chung Rangva emaw Dap emaw
nise, a chhungah chhuar i siam ang a, chhuat
atan Plainsheet chhah chi hmang la, a
hnuaiah thuk i siam ang a, meikhu chhuahna
(chimney) i siam bawk ang a, boruak
chhuahna kua te takte a bangah i siam bawk
ang.
Hetiang ang Thuk ]ha hi i siam duh chuan
min rawn hrilh la kan lo zirtir dawn che nia.
HMARCHATE SAWISAK HLUT DAN :
Hmarchate i nei a, man sang taka i hralh duh
chuan hetiang hian tih tur a ni e :-
1. A hnun thlawn rawh le, a harsa lem lo; i
phoro chhung khan i thlang zo vek hman
ang. Chu chu Grade-I a ni ang a, Rs. 100/- aia
tlem in i hralh lovang.
2. A Tai ]ha lo leh a dum leh a var te, a
hnahrote, a ]angro te paih vek rawh, a hnun
i thlawn loh pawhin Grade-II a ni ang a, Rs.
70-80/- in i hralh thei ang.
- Hmarchate sawisak hlut nan khawl a
ngai lova, mahni kuta sawisak hlut tur a
ni mai.
- Hmarchate sawisak hlut loh kha kg. ah
Rs. 30-40/- a i hralh ai chuan sawisa hlu
in Rs. 100/- aia tamin hralh rawh.
- Hmarchate ching uar la, a lawh dan dik
leh a tihro dan ]ha in tiro la, sawisa hlu
la hausak pui ngei tum teh.
- 30 - -
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN. MARCH 2003
OFFICE OF LONG TERM USE OF ORANGE AND INORGANIC MANURES ON
SUSTAINABLE CROP PRODUCTION
Dr. K. Laxminarayana
ICAR, Kolasib
Rice is the major staple food crop in Mizoram and occupies an area of 68,392 ha with a
production of 1,10,189 t. The total fertilizer consumption in the stale is very low (0.68, 0.74 and
0.48 thousand tones of N, P
2
O
5
and K
2
O, respectively) as compared to other north eastern
states. Fertilizers being costly inputs and their limited usage on different crops reduces the crop
yields. Low and imbalance use of inorganic chemical fertilizers, high intensity rainfall, soil
erosion, acidity and other associated problems leads to low crop productivity in this region.
Even though the organic manures avai lable in huge quantities, their utilization by farming
community is low due to lack of awareness. The studies were conducted at ICAR Research
Complex, Kolasib in order to know the long term effect of different organic manures and
inorganic manures on yield performance of paddy and groundnut.
A field experiment was laid for four
consecutive seasons i.e. 1998, 1999, 2000,
and 2001. The trial was conducted in three
replications in a RBD with 12 treatments
(50% NPK, 100% NPK, 150% NPK, 100% N,
100% NP, 100% NPR + FYM @ 15t/ha,
100% NPK + Poultry manure @ 5t/ha,
100% NPK + Pig manure @ 5t/ha, 100%
NPK -t- ZnS0
4
@ 20 kg/ha, 100% NPK +
green manure @ 5t/ha, 100% NPK + PSB
inoculation and control. An optimum
fertilizer dose of 100-60-40 kg N, P
2
O
5
and
K
2
O ha
-1
was followed.
The results revealed that highest
grain yield was recorded in three
consecutive seasons (1998, 99 and 2000)
with combined application of optimum dose
of NPK and poultry manure @ 5t/ha
followed by 100% NPK + pig manure @
5t/ha and 100% NPK + FYM @ 15t/ha.
However, during 2001 season highest grain
yield was recorded with the application of
100% NPK and green manure @ 5t/ha
followed by 100% NPK + F YM @15t/ha.
The grain yield was increased significantly
with the balanced application of NPK than
the single nutrient application and higher
than the recommended doses of NPK
application diminishing the grain yields,
emphasizing the need for balanced
fertilization. The addition of Zn besides NPK
application does not show any significant
effect on grains yield of rice which might be
due to available Zn in the soil is sufficient to
meet the crop requirement.
The addition of different organic
manures improves the soil physico-chemical
properties and available nutrient pool of the
- 31 - -
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN. MARCH 2003
soil thus enhances the crop yields. Decomposition of organic manures releases C0
2
, dissolved in
water and formed to carbonic acid, which is capable of decomposing certain primary minerals,
enhances nutrient uptake and crop yields. The organic materials fom chelates with the essential
nutrients and reduces their availability of nutrients to the crop. In conclusion, integrated use of
organic manures and balanced application of inorganic chemical fertilizers produces highest
and sustainable crop yields for a longer time and maintains the soil fertility and productivity.
Balanced fertilization not only enhances the crop yields and soil fertility but also saves the
fertilizer cost.
Table 1: Effect of integrated used of organic and inorganic manures on Paddy
Treatment
1998-1999
1999-2000
2000-2001
2001-2002
Grain
Straw
Grain
Straw
Grain
Straw
Grain
Straw
yield
yield
yield
yield
yield
yield
yield
yield
---------------------------------- q ha
-1
---------------------------------------
1.
50% NPK
48.53
88.33
46.79
112.27
36.99
110.4
55.78
109.26
2.
100% NPK
52.17
110.00
47.71
109.74
41.11
123.00
64.15
124.07
3.
150% NPK
50.83
120.00
46.30
110.64
40.88
131.20
67.40
109.26
4.
100% N
45.00
98.33
42.09
97.47
35.47
95.44
62.20
88.89
5.
100% NP
50.13
100.00
44.23
101.56
38.32
112.63
63.20
127.78
6.
100% NPK-FYM@15t/ha
52.73
140.00
48.58
114.87
48.97
133.00
70.37
137.04
7.
100% NPK +
57.53
145.00
51.30
118.74
49.60
134.41
68.96
124.07
t/ha Poultry manure
8.
100% NPK
53.73
100.00
49.26
111.17
47.58
127.00
67.48
107.41
@5t/ha + Pig manure
9.
100% NPK + ZnS0
4
49.73
125.00
47.16
109.30
40.86
129.30
67.47
120.37
@ 20kg/ha
10.
100% NPK@5t/ha
-
-
-
-
-
-
74.66
155.56
+ Green manure
11.
100% NPK
-
-
-
-
-
-
66.91
114.81
+ PSB inoculation
12.
Control
42.77
70.00
39.71
72.27
28.06
87.05
53.24
100.00
Mean
50.32
109.67
46.31
105.80
40.78
118.34
65.15
118.21
Effect of Integrated use of organic and inorganic manures on groundnut
Field experiments were conducted for three consecutive seasons i.e. 1999, 2000 and
2001 in three replications in a RBD with 14 treatments viz. 50% NPK, 100% NPR, 150% NPK,
100% N, 100% NP, FYM @ 15t/ha, 100% NPK + FYM@ 15t/ha, Poultry manure@5t/ha, 100%
NPK + poultry manure @ 5t/ha, pig manure @ 5t/ha, 100% NPK + pig manure @ 5t/ha,
Rhizobium inoculation, 100% NPK + Rhizobium and control. An optimum dose (100% NPK ) of
80-60-40 kg N, P
2
O
5
and K
2
O ha
-1
was followed. The organic manures were applied well in
advance of sowing of the crop. Entire doses of P&K at basal and N in three split doses (
𝟏
𝟐
at
basal,
𝟏
𝟒
at 30 DAS and
𝟏
𝟐
at mid flowering stages) were applied. The pod and haulm yields
were recorded at harvest and the collected plant samples were analysed for nutrient uptake.
- 32 - -
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN. MARCH 2003
Table 2: Effcet of integrated use of organic and inorganic manure on groundnut
Treatment
1999-2000
2000-2001
2001-2002
Pod
Haulm
Pod
Haulm
Pod
Haulm
yield
yield
yield
yield
yield
yield
------------------------- q ha
-1
---------------------------
1.
50% NPK
10.55
8.97
14.28
26.61
16.23
27.44
2.
100% NPK
14.45
10.73
18.52
33.25
19.24
30.42
3.
150% NPK
15.48
11.50
19.09
34.84
16.31
31.36
4.
100% N
-
-
-
-
13.92
26.49
5.
100% NP
-
-
-
-
15.03
27.18
6.
FYM@5t/ha
13.31
9.08
14.47
26.92
18.52
29.44
7.
100% NPK + FYM @5t/ha
20.40
13.67
22.25
33.67
24.03
33.87
8.
Poultry manure @5t/ha
12.84
9.48
13.53
25.89
17.69
28.33
9.
100% NPK@5t/ha Poultry manure
19.27
14.62
20.59
30.01
22.68
33.27
10.
Pig manure @ 5t/ha
12.80
8.26
14.31
24.86
19.20
29.72
11.
100% NPK Pig manure + @5t/ha
17.90
12.30
20.02
29.97
23.87
32.84
12.
Rizobium inoculation
-
-
-
-
17.67
28.24
13.
100% NPK + Rizobium
-
-
-
-
22.08
31.64
14.
Control
7.20
6.74
12.19
20.91
15.61
25.70
Mean
14.42
10.54
16.93
28.69
18.72
29.71
The results showed that the highest pod yield and haulm yield were recorded with the
combined application of 100% NPK + F YM @ 15t/ha and closely followed by 100% NPK +
poultry manure@5t/ha and 100% NPK + Pig manure@5t/ha.However, Rhizobium inoculation
also showed good responsein comparison to the application of 50% NPK. Application of single
nutrient (N and NP) resulted lower pod yield than the balanced application of 50% of
recommended dose of NPK. It was found that application of organic manures without any
chemical fertilizers has produced higher pod and haulm yields than the application of 50% NPK.
In conclusion, the conjunctive use of organic manures and balanced use of inorganic
chemical fertilizers produced highest and sustainable crop yields and improves the soil fertility
and productivity.
Future outlook
Research on use of organic manures with and without combination of inorganic manures on
different crops has to be studied at various locations.
Awareness among the farmers is to be created about the organic farming by conducting
field demonstrations / seminars / workshops etc.
The ill effects of chemical fertilizers and need of balanced fertilization is to be made aware
among the fanning community.
Training of progressive farmers from different villages on the adoption of modem
technologies is needed.
- 33 - -
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN. MARCH 2003
Soil testing is very much essential for nutritional disorders and deficiencies and to
enhanced the fertility status.
To minimize the expenditure on fertilizers usage of organic manure and bio-fertilizers for
enhancing crop productivity is needed.
‘A’ PROMOTION ETC.
1. Pu C. Thansanga; Officiating Promotion Jt. Director (LUB) chu Joint Director (LUB) ah dah
ngheh (regularised) a ni a, kan lawmpui em em a ni.
2. Pu K. Cholo, Officiating, Promotion a Deputy Director (Soil Survey) pawh Deputy Dirctor
(Soil Survey) ah dah ngheh (tegularised) a ni ta bawk a, kan lawmpui em em a ni.
3. Pu C. Lalzarliana, AEO chu SDAO, ah a kaisang a, kan lawmpui em em a, SDAO Tlabung-ah
post a ni.
4. Pi R.S. Lianchhungi, LDC, DAO, Kolasib Office a thawk chu U.D.C ah a kaisang a, kan
lawmpui em em a, D.A.O Office, Lunglei ah post a ni.
B. TRANSFER & POSTING:
Sl. No.
Name & Designation
Place of Transfer & Posting
1
Pu C. Lalengzauva, SMS (Agro)
ASSO, Directorate of Agriculture
DAO, Aizawl West Office, Aizawl.
(Crop Husbandry & Minor Irrigation)
2
Pu V.O. Ooppay, Assistant,
Assistant, P & E Department
Directorate of Agriculture, Aizawl.
‘C’ PENSION:
l) Pu V.P. Vuana, Joint Director of Agriculture chuan Ni 1.4.2003 a]angin pension in min
chhuahsan ta. Pu V.P. Vuana, Joint Director of Agriculture pension ta hi Agriculture Department
dintute zinga sawi theih, a kul a taia inhmang leh hotu dinhmun a ding ]hin a ni.
Ni 31.3.2003 (1:00 PM 3:00 PM) khan Agriculture Conference Hall, Aizawl-ah AGOSA te
leh Agriculture Department a]ang a pensioner eng emaw zat leh a ]henrual ]ha te nen ropui tak
in pension thlahna programme hman ho a ni.
KEI MAH NI
- 34 - -
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN. MARCH 2003
‘D’ PAWIMAWH DANG:
l. Ni 28.2.2003 khan Pu Aichhinga, Minister of Agriculture etc. chuan Champhai ah D.A.O
Office Building a hawng (inaugurated) ta a. Pu Lalrinliana, DAO, Aizawl East District, Aizawl
chuan a hna bakah DAO, Champhai hna hi thu leh awm hma chuan a hmui kawp dawn a ni.
2. M.I.P tluang taka kalpui zel a ni a, pawisa pawh Farmer hote hnenah an hnathawh phu ang
tawk zela pek chhunzawm zel a ni. Govt. of lndia in M.I.P pawisa atana a rawn pek Rs. 15.00
Crores pawh sanction peih fel a, draw in, Farmer te hnenah sem chhunzawm zel tur a ni dawn a
ni.
3. Ni 11
th
February, 2003 khan State Guest House, Aizawl-ah Central a]anga lo kal hotute,
North East States a]anga lo kal hotu ten Zonal Conference on Agril. lnputs for Kharif, 2003
hlawhtling takin an nei a. He Zonal Conference hi Mizoram ah an neih vawikhatna a ni.
4. Agriculture Department leh Horticulture Department te ]angtlangin Ni 13
th
14
th
March,
2003 khan Horticulture Office Buildifig-ah CHAPCHARKUT EXHIBITION-2003 hlawhtling taka
neih a ni.
5. Ni 25-26.3.2003 khan MIPEA huaihawt in Synod Conference Hall, Aizawl ah SEMINAR ON
AGRI-EXPO neih a ni a. R.B.I hotute resource person ah hmangin, Sawrkar Officials, Farmers leh
he lam a tui mi ]hahnem takte chuan he Seminar hi hlawhtling takin an nei a ni.
6. Govt. of India leh Mizoram Sawrkar, Agriculture Department te bul tumin hetiang hian
Exchange Visit neih a ni.
1) Functionaries:
a) Haryana 5.3.2003 - 19.3.2003 - 10 Nos.
b) Sikkim 6.3.2003 - 20.3.2003 - 10 Nos.
c) NewDelhi 24.2.2003 - 10.3.2003 - 10 Nos.
2) Farmers:
a) New Delhi 4.3.2003 - 18.3.2003 - 20 Nos.
b) Sikkim 1.3.2003 - 15.3.2003 - 20 Nos.
c) HimachalPradesh 17.3.2003 - 31.3.2003 - 20 Nos.
d) AndraPradesh 6.3.2003 - 20.3.2003 - 20 Nos.
e) Punjab 11.3.2003 - 25.3.2003 - 20 Nos.
3) Krishi Expo:
NewDe1hi 10.3.2003 - 21.3.2003 - 40 nos. offamers
- 35 - -
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN. MARCH 2003
- 36 - -
AGRI MAG ZORAM LONEITU JAN. MARCH 2003